bütün dövrlərdə maraqlı, istedadlı, “səs-küy”lü ədəbi-ictimai təbəddülatlar yaşamış rus ədəbiyyatının hələlik son “silkələyici”si... 
   
   1929-cu il iyulun 25-də Altay əyalətində (Biysk rayonu, Srostki kəndi) anadan olmuş (və təqribən 30 yaşınadək “namərdcəsinə tənbəllik etmiş” - M.Şoloxov) Vasili Makaroviç ömrünün ortalarından etibarən rus ədəbiyyatı və mədəniyyətinə böyük yazıçı, ssenarist, kinoaktyor, kinorejissor və... qəribə XARAKTER olan Şukşin imzası ilə yenidən doğuldu. 
   Altmışıncı illərin əvvəlindən bənzərsiz istedad, mövzu, mətləbəyanaşma, təhkiyə və zəmanəsinə tam “sakit-samit” bir qəzəb ilə meydana çıxan bu ədib dövrünün sovetizm-bolşevizm deqradasiyasına xeyli cəhətdən məruz qalmış rus kəndini ədəbi-bədii bərpa cəhdli əsərlər yazmağa başlayır. Hakimiyyət onu kölgə buludlarına salmağa çalışsa da, xalq, cəmiyyətin elitar qismi bu parlaq həqiqət işığına doğru yürüyür. 1963-cü ildə “Gənc qvardiya” onun “Kənd sakinləri” adlı ilk toplusunu nəşr edir. Nəsr aləmində hadisəyə çevrilən və “dava-dalaşlı” müzakirələrə səbəb olan “Xarakterlər” adlı hekayələr toplusu çap olunur. Öz məşhur müəllimi M.Romm kimi teatrı sevməyən bu ədibin “Enerjili adamlar” pyesi Moskvada Böyük Teatrda (Q. Tovstoqonov tərəfindən) tamaşaya qoyulur (və son məşqdə iştirak edərkən aldığı həzz, onun teatr biganəliyi “saqqızını” oğurlayır). “Novıy mir” jurnalı o dövrün “ədəbi bombaları” effekti verən “Əla sürücü” və “Qrinka Malyugin” hekayələrini dərc edir. Xatırladaq ki, onun bu hekayələr əsasında yazdığı “Belə bir oğlan yaşayır” adlı ilk ssenarisi əsasında çəkilmiş “Kalina krasnaya” (“Qırmızı başınağacı”) filmi Bakıda keçirilən (1974) VII Ümumittifaq kinofestivalında birinci yerə layiq görüldü (münsiflər heyətinin rəyi belə idi: “Yazıçı, rejissor, aktyor Şukşinin fitri və parlaq istedadı nəzərə alınmaqla, festivalın baş mükafatı, “Mosfilm”in “Kalina krasnaya” filminə verilir”).
   Rusiya mədəniyyətinə və... rus adına bəlli qədər şan-şöhrət gətirmiş bu fenomeni hökumət yalnız ömürsonuna bircə il qalmış (1973) görür; bu məşhurlar məşhuru ailəsilə yaşadığı çox darısqal bir mənzildən şəraitcə rahat və geniş, ünvanca məşhur bir mənzilə köçürülür, 1974-cü il oktyabrın 2-də isə bu dünyadan köçür... 
   
   Lakin...
   
   Rusiyanın “təmiz ictimaiyyət”i arasında söz gəzirdi ki, bu “düzünəqulu yazıçı” öz əcəli ilə ölməyib, onu aradan götürməklə “rus ruhunu sındırmaq istəyən” sovet hakimiyyətinin əli ilə öldürülüb. Necə ki, bu “qəribə” ədib-kinematoqrafın ölüm ildönümü ilə bağlı keçirilən qəribə mətbuat konfransında (içkili və öncə jurnalistləri təhqir edən) “keqebeşnik” A.P.Çornıy çıxışının sonunda belə bir sensasion bəyanat vermişdi: “Şukşin öz əcəli ilə ölmədi! Mən bir neçə il bundan öncə Piket dağında uca səslə Şukşinin öldürüldüyünü qışqırdım. Bundan sonra mənə qarşı sui-qəsd edildi, lakin mən sağ qaldım. Sonralar rastlaşdığım bir KQB polkovnikindən məni niyə öldürmədiyini soruşduqda cavabı çox qısa oldu: “Həqiqətə görə heç kəs öldürülmür”...
   “Məşhur içən” kimi də tanınan bu böyük ədib, belə bir etiraf-üzrxahlığın da müəllifidir: “Əgər mən içməsəydim, yazılarıma heç nə anlada bilməzdim...”
   Məncə, bu “elannamə” onun milyonlarla tamaşaçı ovsunlamış “İki Fyodor”, “Belə bir oğlan yaşayır”, “Məni işıqlı gələcəyə çağır”, “Qırmızı başınağacı” filmlərinə də aiddir...
   Rus ədəbiyyatında kolorital “kənd nəsri”nin ən və... ən görkəmli nümayəndələrindən olan bu yazıçı əsərlərində bu çox unikal ölkə və xalqın olduqca rəngarəng ucqarları (xüsusilə, doğulduğu bölgə) reallıq-“orijinal”lıqda olduğundan daha mozaikal, nəticə etibariləsə, daha maraqlıdır... 
   Bir vaxtlar, hekayələrindən hələ vur-tut bircəsini oxumuş dünya şöhrətli Mixail Şoloxovun (yazıçıların sovet-sosialist ab-havalı tədbirlərinin birində rastlaşarkən): “Ey, cavan oğlan, sən burdan qaça-qaça get dayanmadan yazmaq dalınca!” dediyi Vasili, qocaman ustadın işarə etdiyi o məcazi “ünvan”a “qaça-qaça” getsə də, heç bir hekayəsini “qaçaqaç”la yazmadı. Və məhz bu bariz ədəbi məsuliyyət, tərtəmiz ədib vicdanı səbəbindəndir ki, onun “Həqiqət”, “Nurlu ürəklər”, “Stepkinin məhəbbəti” hekayələri, “İmtahan”, “Dirsəkli vallar”, “Jurnalistika fakültəsindən Lelya Seleznyova” povestləri, uzun illərdir, tək elə bənzərsiz sənət istedadı yox, həm də, namuslu dolanışıq, halal çörək üçün axıdılan zəhmət təri qoxuyur...
   Bu ədibin söhbət açılası sənətkarlıq məziyyətləri çoxdur, lakin onun, üzə çıxdığı illərdən bəri ədəbi polemikalarda, hər şeydən çox, “rus ədəbi koloriti”, “kənd şedevri” kimi hallandırılmasına (və bizim qəzetin həcm “senz”inə) binaən, məhz “Günəş, qoca və gənc qız” hekayəsini (xeyli ixtisarla) başa çəkmək istədim...
   
   “Günlər ağ işıqla yuyunurdu. Torpaq cadar-cadar idi, ağaclar od tutub yanırdı. Yalnız axşamçağılar sərin düşürdü.
   Həmin vaxt sürətlə axan Katunya çayının kənarında qoca bir adam peyda olar, eyni yerdə - kötüyün üstündə oturar, günəşə baxardı. Qorxunc və qəhvəyi rəngli büzüşmüş əllərini dizləri üstünə qoyardı. Üzü qırış-qırış, gözləri donuq, boynu nazik, başı isə yekə idi. Mavi rəngli çit köynəyinin altından bel sümükləri çölə qabarırdı.
   Bir gün qoca arxadan səs eşitdi:
   - Salam, baba!
   Qoca başıyla salamı aldı.
   Əlində balaca yastı çamadan olan qız onunla yanaşı əyləşdi.
   - Dincəlirsiniz?
   - Dincəlirəm.
   Qoca qıza baxmırdı.
   - Olar, mən sizi çəkim? 
   - Necə yəni?.. - qoca başa düşmədi.
   - Sizin rəsminizi çəkim.
   Qoca bir müddət susdu, günəşə baxdı, kirpiksiz qırmızımtıl qaşlarıyla göz vurdu.
   - Mən axı indi eybəcərəm...
   - Niyə? - qız bir qədər karıxdı. - Yox, baba, siz gözəlsiniz.
   - Həm də xəstəyəm.
   Qız qocaya bir xeyli baxdı, yupyumşaq ovcuyla onun quru, qəhvəyi əlini sığalladı və dedi:
   - Baba, siz çox gözəlsiniz. Düz sözümdür.
   Qoca xəfifcə gülümsədi:
   - Bir halda ki belədir, çək.
   Qoca ovcuna öskürə-öskürə:
   - Yəqin, şəhərlisən?..
   - Şəhərliyəm.
   - Görünür, bundan ötrü sizə pul verirlər.
   - Baxır, necə. Yaxşı çəkəndə, verirlər.
   - Çalışmaq lazımdır.
   - Mən çalışıram. 
   Susdular.
   Qoca elə hey günəşə baxırdı.
   Qız onun sifətinə yandan baxaraq çəkirdi.
   - Baba, siz buralısınız?
   - Buralıyam.
   - İndi sizin neçə yaşınız var?
   - Neçə yaşım? Səksən.
   - Oho!
   - Çoxdu, - qoca razılaşdı və yenə də xəfifcə gülümsədi. - Bəs sənin?
   - İyirmi beş.
   Susdular.
   - Bir gör günəş necədir! - qoca astadan səsləndi.
   - Necədir? - qız başa düşmədi.
   - Böyükdür.
   - A-a… Hə. Ümumiyyətlə buralar gözəl yerlərdir. 
   - Hələ bu sular!.. Elə bil üzərinə qan səpiblər...
   Qız o biri sahilə baxa-baxa, qocanın kor olub-olmaması haqda da düşünürdü:
   - Hə, hə...
   - Günəş batdı, - deyə, qoca dərindən köks ötürdü.
   Qız vərəqləri yeşiyə yığdı.
   Bir müddət elə beləcə oturdular. Vadi ilə parça-parça duman sürünürdü.
   Qız tezliklə doğma şəhərinə qayıdacağını, burdan çoxlu rəsmlər aparacağını düşünürdü. Bu qocanın da portreti olacaqdı. Onun istedadlı, əsl rəssam olan dostu isə mütləq hirslənəcəkdi: “Yenə də qırışlar!.. Hamıya məlumdur ki, Sibirin iqlimi sərtdir və adamlar orda çox işləyirlər. Bəs sonra?”
   - Baba, siz sabah da bura gələcəksiniz? 
   - Gələcəyəm!
   Qız ayağa qalxdı və kəndə getdi.
   Qoca da bir qədər oturub getdi.
   Növbəti axşam qoca ilə qız yenə həmin yerdə oturmuşdular. Qız tələsik çəkirdi, qoca isə günəşə baxır və danışırdı:
   - Biz həmişə yaxşı yaşamışıq, şikayətlənmək günahdır. Mən dülgərlik eləyirdim, iş həmişə vardı. Oğlanlarımın da hamısı dülgərdir. Müharibə onların çoxunu məhv elədi - dördünü. İkisi qaldı. İndisə mən biriylə yaşayıram, Stepanla... 
   Qız bu an qocanın əllərini çəkir, tələsir, hirslənir, tez-tez silirdi.
   Günəş yenə də dağların arxasına əyilirdi. 
   - Sabah yağışlı hava olacaq, - qoca dedi.
   Qız aydın səmaya baxdı:
   - Niyə?
   - Çünki bu saat bədənim sızıldayır.
   - Göy isə tərtəmizdir, babacan! Sabah gələcəksiniz?
   - Bilmirəm... 
   - Sizin eviniz hardadır?
   - Elə də uzaqda deyil. Bax o, İvan Kolokolnikovun evidir, ondan o tərəfdəki Bedarevin, sonra Volokitinin, sonra Zinovyevin, ondan sonrakı dalanda isə bizim evdir. Əyər bir şey lazım olarsa, gəl. Nəvələrim olanda bizim evdə qələbəlik olardı...
   Qoca ayağa qalxdı və cığırla dağa doğru getdi.
   Qız onun arxasınca baxır və bəzən düşdüyü şübhəsini təkzib edirdi: “Yox, kor deyil. Sadəcə olaraq zəif görür...”
   Ertəsi gün qoca sahilə gəlmədi. Qız tək oturub qoca haqda düşünürdü. Hərdən gah diqqətlə öz rəsmlərinə baxır, gah da, sevimli qocasının görünməməsi səbəbilə kədərlənirdi. Axır ki, onlara getməyi qərarlaşdırdı.
   Dəmir damlı evin hasarı arxasında əlli yaşlarında bir kişi şam ağacı taxtasını rəndələyirdi.
   - Salam.
   - Salam.
   Əlamətlərini nişan verdikdən sonra soruşdu:
   - Həmin qoca burdamı yaşayır?
   Qıza çox diqqətlə və bir qədər də qəribə baxan kişi:
   - Yaşayırdı... İndisə, gördüyün kimi, onunçün tabut düzəldirəm.
   Qızın ağzı açıla qaldı. 
   - Sənə nə lazım idi ki?
   - Mən onun rəsmini çəkirdim.
   - A-a. - Kişi rəndəni sərt tərzdə çəkib, duruxdu.
   - Deyin görüm, o kor idi? - qız bir qədər susandan sonra soruşdu.
   - Kor idi.
   - Çoxdan?
   - On il olardı. Nəydi ki?
   - Heç…
   Qız hasardan uzaqlaşdı...”
   
   Qısa (lakin çox populyar!) ömrünün yarıdan çoxu şəhərdə keçən Şukşin əsl kəndçi həyatı yaşadı və ətrafındakı “sivil”lərdən çox sevilən bir “əyalətçi” kimi öldü...
   
   Tahir Abbaslı