Məşhur xalq mahnısı «Qaragilə»ni oxuyanlar çox olub. Amma nədənsə təkcə Rübabə Muradovanın (1933-1984) ifasında bu ürək fəryadından doğan mahnı səslənəndə qəribə hallar keçirirdim və bu, indi də belədir.
   
   Gəlmişəm otağına oyadam səni,
   Qaragilə, oyadam səni,
   Nə gözəl xəlq eləyib Yaradan səni,
   Qaragilə, Yaradan səni...
   
   İlk baxışda adi sözlərdir. Elə dərin məna da kəsb etmir. Amma Rübabə xanımın nəfəsində bu kəlmələrin hər biri bir tonqala dönürdü, adamın cızdağını çıxarırdı, misralar müğənninin ürəyinin dərinliklərindən keçərək boğazında alışıb yanırdı. Bəlkə indən belə də bu mahnını oxuyanlar çox olacaq. Amma «Qaragilə» Rübabə xanımın qara bəxtinə yazılmışdı. Onun qara gilələrindən süzülən könül dərdi, qəlb harayı idi.
   Mən Rübabə Muradovanı ilk dəfə səhnədə, son dəfə isə xəstəxanada görmüşdüm. İndiki Mərkəzi Klinik Xəstəxanada müalicə olunan rəfiqəmin anasına dəyməyə getmişdim. Gözü qızarmışdı. «Bu gecə yatmamışam, Rübabə o tərəfdə bayatılayıb, mən də eləcə ağlamışam», - deyə ovqatını bildirdi. Bu xəbəri eşidən kimi ona gətirdiyim qərənfilləri də götürüb Rübabə Muradovanın yatdığı palataya yönəldim, amma qapını aça bilmədim. Çox yavaş, köz kimi səs ürəyimə yapışdı:
   
   Əzizinəm bir də mən,
   Doldur içim bir də mən.
   Ömür keçdi, gün keçdi,
   Cavan olmam bir də mən.
   
   Qapını açmağa ürək etmədim. O həzin, o hüznlü, heç vaxt eşitmədiyim qərib və qəribə səsin kəsiləcəyindən üşəndim. Səs yox, bir hənir idi. Məni qapıda dondurmuşdu:
   
   Ah, nə qədər qarabaxtam,
   Güldürmədi, tale məni...
   
   Ayaq üstə dayanmağa gücüm qalmamışdı. Yavaşca geri çəkilib foyedəki kresloda əyləşdim. Rübabə Muradovanın yanıqlı bayatıları məni elə hala salmışdı ki, özümə gələ bilmirdim. Handan-hana qapı açıldı, gözlərimə inanmadım. Gələn Rübabə xanımın özü idi. Mənə elə gəldi ki, Səs adlı, Səs ünvanlı bir xilqətin hüzurundayam. Ayağa qalxdım. Salam verməyə heyim yox idi. Sözlər boğazımda kilidlənmişdi, qəhər məni boğurdu. Elə bil özü halımı duydu. Çox astaca mənə yaxınlaşdı. Heç vaxt, heç vədə eşitmədiyim bir hüznlə sanki fəryad çəkdi. «Dəyişmişəm gözəlim, indi sən görən deyiləm». Allahım, hardan gəlirdi bu səs? Çəkdiyi zillətlər, ağrılar, acılar, xəstəliklər bu səsin yanından belə keçə bilməmişdi. Birdən-birə mənə elə gəldi ki, bu, bizim sevdiyimiz böyük müğənni deyildi. Bu, Rübabə adlı bir səs və ruh idi. Göylərdən yerə enmişdi və göylərə çəkilirdi.
   Həyatda heç nədən yarımamışdı Rübabə Muradova. Doğma yurddan əli üzülmüşdü, ilk oxu daşa dəymişdi. Çəkdiyi ağrı-acılar, könlündəki dərdlər, səsindəki yanğılar ona xəstəliklər gətirmişdi. Həssaslığı, min cür sevincin içindən ancaq qəm çəkməsi onu hamıdan fərqləndirirdi. Rübabəni hamı sevsə də, o, özü sevdiklərinin heç birinə qovuşmamışdı. Dünyaya gələndən elə bil ki, həsrət boyuna libas kimi biçilmişdi. Ürəyinin ilk çırpıntısını duyduğu gündən bir həsrət nəğməsi deyirdi Rübabə xanım. Ən qəribəsi də bu idi ki, doğma Vətənində, əzizlərinin arasında o səsi eşidən kimi insan min ilin qəribinə dönürdü. Rübabə xanımın ürəyindən qopan nalələr adamı qürbətə salırdı. O səsin rənglərində, yanğısında əlin müqəddəs duyğulara, yerlərə, doğma insanlara uzalı qalırdı. Ölüb-dirildikcə, o səs səndən uzaqlaşdıqca ona can atırdın. O yanğı, o hüzn bir sinədən, bir ürəkdən, Rübabə adlı bir varlıqdan qoparaq min sinəyə, min ürəyə hopurdu.
   Beləcə, öz ömrünün şamı idi Rübabə Muradova. Yana-yana əriyirdi, səsi ilə əriyirdi. Nə acılar ki, biz onu nə qədər sevsək də, pərvanəsi ola bilmədik. Rübabə Muradova muğamatımızın səməndəri idi. Onu dinləyəndə həmişə içimdə bir peşmançılıq olardı. O yanıqlı səsin möcüzəsi kül edərdi bizi.
   Ağıla, şüura gəlirdi insan. Gəlimli-gedimli dünyanın son ucu barəsində düşünürdü. Onun avazındakı adi səs deyildi. Allah vergisi idi və bizi elə yandırdı ki, sahibinin qəfilcə külə dönəcəyini, əbədi gedəcəyini heç düşünə bilmədik. Düşünə bilsək də, əlimizdən nə gələrdi ki?! Tale ona qızıl səs bağışlasa da, qızıl bəxt yazmamışdı ki?!
   Anasının nəfəsi, uşaqlığının həvəsi, min cür xatirəsi qalan doğma Ərdəbildən ayrılanda 13 yaşı var idi Rübabənin. Salyandan Bakıya. Bakıdan Naxçıvana - Araz boyu nə qədər yollar ayaqlasa da, səsinin çata biləcəyi qədər haraylasa da, eləcə yuxularında çata bildi o yerlərə. Nə az, nə çox - düz özü boyda bir yurd ağısına döndü Rübabə xanım.
   
   Heydər baba, yolum səndən kəc oldu,
   Ömrüm keçdi, gələmmədim, gec oldu.
   Heç bilmədim, gözəllərin nec oldu,
   Bilməz idim, döngələr var, dönüm var.
   İtkinlik var, ayrılıq var, ölüm var.
   Hamını heyrətə gətirən o səsin doğrudan da bənzəri, müqayisəsi yox idi. Rübabə Muradova milli opera səhnəmizdə müxtəlif rolların mahir ifaçısı olub. Onun özünün də çox sevdiyi bir rolu - Leyli obrazı idi. Rəhmətlik deyərmiş ki, əslində Leylini oynamaq bəhanə idi. Mən özümü səhnədə yox, həyatda hiss edirdim. Çünki Leyli mənim taleyim, bəxtim, bir sözlə, özüm demək idi. Mən yalnız o rolda öz duyğularıma, həyatıma, ağlar günlərimə ürəyim istədiyi qədər göz yaşı tökür, onun harayını, gileyini, sevgisini dərdli-dərdli oxuya bilirdim. Leyli Rübabə xanıma çox əziz idi. Müğənnimizi yaxından tanıyanlar bu fikri təsdiqləyirlər ki, təbiətən xeyirxah, mərd, səmimi, ürəyi yumşaq olan Rübabə Muradova Leylini hamıya qısqanarmış. Hətta bəzən oynaya bilməyəndə, ya rolu başqasına tapşıranda xiffətindən saralarmış. «Mənim zahirim Rübabədir, içimdəki Leyli həsrətidir» - deyərmiş.
   Görkəmli xanəndəmiz, muğam ustadı mərhum Baba Mahmudoğlunun danışdığı bir xatirəni tez-tez xatırlayıram. Onlar Astara rayonunda qastrol səfərində olarkən (sovet dövrundə) Rübabə Muradovanı onun xahişi ilə sərhədə aparıblar. Zastavada icazə veriblər ki, o, beş-altı metr Cənub Astarasına qədəm qoysun. Sanki ildırım vurub onu. Zağ-zağ əsib, göylər kimi şaqqıldayıb, torpağın üzərinə yıxılaraq hönkür-hönkür ağlayıb. Baba Mahmudoğlu danışırdı ki, biz Rübabə xanımı torpaqdan zorla qopardıq.
   Bəlkə də o vaxtlar bu xatirələr məni indiki qədər dərindən sarsıtmazdı. Köksündə Vətən həsrəti, yurd itkisi çəkən insanlar bax, indi gözəl anlayırlar ki, Rübabə Muradova hansı əzabları, hansı zülmləri çəkib. İnsan ömrü boyu bütün itkilərə hazır olur. Bilir ki, qapısını ata, ana, qohum-əqraba yoxluğu döyəcək. Amma insan heç vaxt Vətən itkisinə hazır olmur və bu itkinin də yaraları sağalmır.
   Belə bir məsəl var: «Əzizini itirən yeddi il ağlar, Vətənini itirən ölüncə». Nəfəsin kəsilənə qədər Vətənsizlik sənə dərd və əzab verir. Bax, bu əzabların, bu dərdlərin təndirində bişirdi Rübabə Muradova. Gör, neçə ildir ki, biz onsuz qalmışıq. Amma bir təsəllimiz var ki, gedən nəfəs, qalan səsdir. Yenə də sözü ilə, yanıqlı nəfəsi ilə baş-başayıq. «Qaragilə», «Ay günahsız əzizim», «Ahu kimi», «İndi məni tanımadın», «Təki sən səslə məni» və başqa bir neçə mahnısı var ki, onları tez-tez dinləmişəm, hər dəfə də dinləyəndə elə bil ki, havam çatmır. Bu kədərli səsin ahəngindəki həyat eşqi elə şirin, elə qəribədir ki, ondan heç vaxt, heç vədə doymaq olmur. İnsanın kədərə, qəmə can atmasını ancaq və ancaq Rübabə Muradovanın yanıqlı səsinin qüdrətində duydum. Ona görə də vaxtaşırı doğma səsi eşitmək istəyirsən. Bu səsin sənə gətirdiyi tənhalıqda bir könül rahatlığı tapırsan. Sanki səsdəki himə bəndsən ki, özün olasan, hissinə, duyğuna bələdçilik edəsən. Allah sənə rəhmət eləsin, Rübabə xanım!
   Az yaşadın. Amma min ilin qəribi kimi həsrət çəkdin. Araz özü boyda göz yaşına bənzədi. Elə nakam, elə dərdli getdin ki, nə açılan yollardan, nə qovuşan talelərdən xəbərin oldu. İndi dünya sən görən deyil. Həsrətin bizi göynətsə də, dərdin könlümüzdə lövbər salsa da, bircə təsəllimiz var ki, nəğmən qulaqlarda həmişə səslənir.
   Xalq artisti Kamil Cəlilov danışır: «Rübabə xanım vəfatından öncə vəsiyyət etmişdi ki, mən onun cənazəsi başında «Segah» çalım. Çünki mənə həmişə deyərdi ki, ay Kamil, sən «Segah» çalanda elə bilirəm ki, Ərdəbildəyəm. Gözlərimi yumuram, açanda mənə qalan isə göz yaşları olur. Elə istəyirəm ki, nə sən çalğını kəsəsən, nə də mən gözlərimi açam. İnanın, mən «Segah»ı çalanda Rübabə xanımın bu sözlərini xatırlayırdım. Fikirləşirdim ki, indi onun ruhu Ərdəbilə qanadlanır».
   Çox sonralar eşitdim ki, Rübabə Muradovanın bacıları onun bir vəsiyyətinə əməl ediblər. Doğma Ərdəbildən, öz bağçalarından bir ovuc torpaq gətirərək Vətən həsrətli müğənnimizin məzarı üzərinə səpiblər.
   ...Xəstəxana görüşümüzdən sonra onun musiqisiz bir nəğməsini də televiziyadan eşitdim. Əslində bu, onun son ifası idi.
   
   Sən deyən vaxt deyil,
   Yumul, bənövşəm, yumul!
   
   Sözlərin müəllifi Nüsrət Kəsəmənlidir. Amma Rübabə xanımın son anda dərdlərinin ifadəsi kimi səsləndiyindən elə bilirəm ki, bədahətən deyirdi. Gedəcəyini duyubmuş kimi arzularının, istəklərinin yumulmasına can atdı. Qışın qar-boranı vədəsiz də olsa, başının üstünü çox amansızlıqla kəsdirmişdi. İndən belə çiçəklənməyin, bir qom bənövşə olmağın heç yeri deyildi! O an elə düşündüm ki, bu səs bütün dünyaya yayılır. Eləcə də Təbrizin küçələrində, Bakının eyvanlarında bir «Qaragilə» ağlayırdı:
   
   Təbrizin küçələri dolanbadolan,
   Qaragilə, dolanbadolan,
   Sən ki, məni sevmədin,
   Get ayrı dolan,
   Qaragilə, get, ayrı dolan.
   
   Axı biz səni sevirdik, Rübabə xanım, sevirdik...
   
   Flora Xəlilzadə,
   yazıçı-publisist