Rəqəmsal incəsənətdə nələr var?

Bir-birindən fərqli görünən sənət və blokçeyn (blockchain – bloklar zənciri) qlobal incəsənət ekosistemində innovativ imkanlar yaratmaq üçün birləşir. Mərkəzləşdirilməmiş və dəyişməz təbiəti ilə tanınan blokçeyn texnologiyası sənətin yaradılması, alınması, satılması və təcrübə edilməsi üsullarında inqilab edir. Bu yazıda texnologiyanın sənət dünyasına transformativ təsiri, incəsənət və blokçeynin kəsişməsindən bəhs edəcəyik.

Blokçeynin mahiyyəti məlumatlı bloklar zəncirindən ibarət qeyri-mərkəzləşdirilmiş şəbəkə yaratmaqdır. Hər bir blok kriptoqrafik üsullarla birləşdirilmiş əməliyyatlar, qeydlər və ya hadisələr haqqında məlumatları ehtiva edir. Beləliklə, sistem istənilən əməliyyatın etibarlılığını avtomatik olaraq yoxlaya bilir.

NFT (Non-Fungible Token – qarşılıqlı əvəzlənməyən token; kriptoqrafik tokenin (şərti dəyər vahidi) növü) sənət dünyasında blokçeyn texnologiyasının ilk tətbiqi kimi tanınır. O, rəqəmsal və ya fiziki sənət əsərlərinin mülkiyyətini və ya həqiqiliyini müəyyən edir. NFT-lər sənətçilərə öz yaradıcılıqlarını tokenləşdirməyə imkan verir, yoxlanıla bilən mülkiyyət sübutunu təqdim edir və blokçeyn əsaslı bazarlarda şəffaf əməliyyatlara imkan verir. Blokçeyn investorlara yüksək dəyərli sənət əsərlərini almağa və ticarət etməyə imkan verir, daha geniş auditoriyanın incəsənət bazarında iştirakına şərait yaradır.

Blokçeynin mərkəzləşdirilməmiş (rəqəmsal) kitabçası sənət əsərinin mənşəyinin şəffaf və dəyişdirilməz qeydlərini təmin edir, onun mənşəyini, sahiblik tarixini və hər hansı müvafiq əməliyyatları sənədləşdirir. Bu şəffaflıq sənət bazarında inam və orijinallığı artırır, saxtakarlıq riskini azaldır. Həmçinin “ağıllı” müqavilələr sənətçilərə qonorar ödənişləri, təkrar satış qonorarı və əmanət xidmətləri daxil olmaqla, sənət əməliyyatlarının müxtəlif aspektlərini avtomatlaşdırmasında əsas rola malikdirlər. Öz-özünə icra edilən bu müqavilələr sənət alışı prosesini asanlaşdırır, vasitəçilərdən asılılığı azaldır və əməliyyat xərclərini minimuma endirir.

Rəqəmsal incəsənətə həsr olunmuş blokçeynlə işləyən platformalar rəssamlara rəqəmsal yaradıcılıqlarını yaratmağa, sərgiləməyə və satmağa imkan verir. Bu platformalar rəqəmsal sənət məkanında yaradıcılıq və innovasiyaları təşviq edərək, rəqəmsal rəssamlar üçün qlobal bazarı təmin edir. Bu zaman mülkiyyət və müəllif hüququnun mühafizəsi ilə bağlı sual yaranır. Bu suala cavab axtarışı zamanı məlum olur ki, NFT-lər rəssamlara hətta satıldıqdan sonra da rəqəmsal yaradıcılıqları üzərində sahiblik və nəzarəti saxlamağa imkan verir. “Ağıllı” müqavilələr vasitəsilə rəssamlar müəllif hüquqlarının qorunmasını və ədalətli kompensasiyanı təmin edərək rəqəmsal sənət əsərlərinin istifadəsi və yayılması üçün şərtləri müəyyən edə bilərlər.

Blokçeyn inkişaf etməkdə olan rəssamlara öz işlərini qlobal auditoriyaya nümayiş etdirmək üçün platforma təqdim edir. Hərçənd incəsənət və blokçeynin kəsişməsi vergi, müəllif hüquqları və istehlakçıların müdafiəsi ilə bağlı tənzimləyici sualları da doğurur. Bu texnologiyanın incəsənət dünyasına inteqrasiyası incəsənətin yaradılması, alınması, satılması üsullarını yenidən formalaşdırır. Çətinliklər davam etsə də, incəsənətin və blokçeynin gələcəyi qlobal incəsənət ekosistemində inqilab etmək və hamının incəsənətə şəffaf çıxışını təmin etmək üçün böyük vədlər verir.

Sevinc Quliyeva
Azərbaycan Dövlət Rəsm Qalereyasının əməkdaşı