Media savadlılığı, müasir cəmiyyətdə ən fundamental məsələlərdən birinə çevrilib. İnformasiya texnologiyalarının sürətli inkişafı və sosial medianın genişlənməsi fonunda fərdlərin məlumatları doğru şəkildə seçməsi, analiz və şərhetmə bacarıqları daha mühüm əhəmiyyət kəsb etməyə başlayıb. Azərbaycanda media savadlılığının inkişaf etdirilməsi və bu sahədə səmərəli təhsil sisteminin qurulması, cəmiyyətin düzgün məlumat əldəetmə və ictimai proseslərdə fəal iştirakının təmini üçün mühüm prioritet təşkil edir. Bu, təhsil siyasətinin bir hissəsi olmaqla yanaşı, həm də informasiya mühiti ilə əlaqəli sosial, mədəni və siyasi məsuliyyətlərin yerinə yetirilməsi baxımından əsas rol oynayır.

Azərbaycanda media savadlılığının inkişafı

Media savadlılığı fərdlərin məlumatı toplama, qiymətləndirmə və təhliletmə bacarıqlarına sahib olmasıdır. Bu, həmçinin insanların informasiya mənbələrini düzgün seçmək və onların etibarlılığını qiymətləndirmək qabiliyyətini də əhatə edir. Media savadlılığı informasiya cəmiyyətində insanların özlərini səmərəli şəkildə ifadə etməsi və sosial məsələlərdə aktiv iştirakı baxımından vacibdir. Bununla yanaşı, doğru məlumatlar əldə etmək və yanlış məlumatlardan qorunmaq, sosial media və digər rəqəmsal platformaların nəzarət altına alınması da media savadlılığının əsas tələblərindən biridir. Azərbaycanda media savadlılığı sahəsində bir sıra mühüm addımlar atılmaqdadır. 2010-cu illərin əvvəllərindən etibarən informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının inkişafı, internetin yayılması və sosial mediadan istifadənin genişlənməsi ölkədə media savadlılığının artırılması ehtiyacını ön plana çıxarıb. Dövlət və özəl sektorda media savadlılığının təbliği məqsədilə müxtəlif proqramlar və təşəbbüslər həyata keçirilməyə başlanıb.

Prezident İlham Əliyevin media haqqında Fərmanı və “Media haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu ölkəmizdə media sahəsindəki hüquqi və tənzimləmə strukturlarını müasir dövrün tələblərinə uyğunlaşdırır. Bu Fərman jurnalistlərin akkreditasiyası, media subyektlərinin hüquqlarının qorunması, tənzimlənməsi və xarici jurnalistlərin fəaliyyətini təşkil edən qaydaların tətbiqini nəzərdə tutur. Həmçinin 2024-cü il aprelin 5-də qüvvəyə minmiş dəyişikliklər dövlət orqanlarının fəaliyyətinə dair xüsusi tənzimləmələri əhatə edir. Media savadlılığının inkişafı ilə bağlı təşəbbüslər və təhsil proqramları da xüsusi yer tutaraq cəmiyyətin informasiya mənbələrini doğru şəkildə anlama qabiliyyətini artırmağı hədəfləyir. Bu addımlar, ölkədə media fəaliyyətinin şəffaflığını artırmaq və ictimai məlumat axınına nəzarət etməyi məqsəd qoyur. Eyni zamanda, Elm və Təhsil Nazirliyi müxtəlif məktəblərdə və ali təhsil müəssisələrində media savadlılığı ilə bağlı dərslər və seminarların keçirilməsi təşəbbüsünü irəli sürüb. Azərbaycanın ali təhsil müəssisələrində media savadlılığı mövzusu tədris edilir. Bununla yanaşı, müxtəlif qeyri-hökumət təşkilatları (QHT) və beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən media savadlılığına dair seminarlar və təlimlər təşkil olunur. 2016-cı ildə UNESCO-nun təşəbbüsü ilə Azərbaycanda “Media və İnformasiya Savadlılığı” adlı layihə həyata keçirilib. Bu layihə çərçivəsində müəllimlərə, tələbələrə və gənclərə media savadlılığı ilə bağlı təlimlər verilib.

Media savadlılığının artırılması üçün təşəbbüslər

Ölkəmizdə media savadlılığının artırılması məqsədilə bir sıra təşəbbüslər və layihələr həyata keçirilib. Prezident İlham Əliyevin Sərəncamı ilə “Azərbaycan Respublikasında informasiya cəmiyyətinin inkişafına dair Milli Strategiyanın həyata keçirilməsi üzrə 2016-2020-ci illər üçün Dövlət Proqramı” qəbul edilib, bu strategiya media savadlılığının artırılmasında önəmli məsələlərdən biri kimi müəyyən olunub. Həmçinin müxtəlif beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq çərçivəsində Azərbaycanda jurnalistika sahəsində fəaliyyət göstərən şəxslər üçün media savadlılığı üzrə təlimlər keçirilib. Məsələn, Avropa Şurasının təşəbbüsü ilə 2019-cu ildən etibarən ölkəmizdə icra olunan “Azərbaycan Mediasında Gender Bərabərliyi və digər Etik Standartların Gücləndirilməsi” layihəsini nümunə kimi göstərmək olar. “Münaqişələrin mediada işıqlandırılması” proqramı çərçivəsində münaqişələrin və siyasi hadisələrin jurnalist etik standartlarına xələl gətirmədən mediada necə işıqlandırıla biləcəyi ilə bağlı təlim keçirilib. Eyni zamanda, ədalətli informasiya platforması kimi qeyri-hökumət təşkilatları da cəmiyyətdə dezinformasiya ilə mübarizə məqsədilə media savadlılığının təşviqi ilə bağlı müxtəlif maarifləndirmə kampaniyaları aparıb. Ölkəmizdə media sahəsində fəaliyyət göstərən bir çox qeyri-hökumət təşkilatları (QHT) və media qurumları müxtəlif təlimlər və seminarlar təşkil ediblər. Məsələn, 2023-cü ildə “Azərbaycan İnternet Forum” tərəfindən təşkil edilən “Media Savadlılığı və Rəqəmsal Təhlükəsizlik” mövzusunda keçirilən beynəlxalq tədbirdə, həm yerli, həm də xarici ekspertlər media savadlılığının vacibliyini vurğulayıblar. Bu tədbir çərçivəsində sosial medianın doğru istifadəsi və informasiya təhlükəsizliyi mövzularında maarifləndirici seminarlar təşkil edilib. Bu kimi təşəbbüslər media savadlılığının gücləndirilməsinə və informasiya mühitinin şəffaflığının artırılmasına böyük töhfələr verib.

Azərbaycanda media savadlılığının artırılması üçün müxtəlif layihələr və təşəbbüslər davamlı şəkildə həyata keçirilir. Digər mühüm təşəbbüslərdən biri də Elm və Təhsil Nazirliyi tərəfindən həyata keçirilən media təhsili ilə bağlı məsələlərdir. Bununla bağlı həyata keçirilən layihələr, xüsusilə gənclərin və məktəbli uşaqların media analizi, tənqidi düşüncə və etibarlı mənbələrin seçilməsi bacarıqlarını inkişaf etdirmək məqsədini daşıyır. Həmçinin ali məktəblərdə media və informasiya savadlılığı üzrə yeni fənlərin tədrisi tətbiq edilməyə başlanıb. Belə ki, “Azərbaycanda ifadə azadlığı və media azadlığı” layihəsi çərçivəsində “Fotojurnalistika”, “Radio jurnalistikası”, “Televiziya jurnalistikası”, “Yeni media jurnalistikası” nəşrləri ali məktəb tələbələri üçün əsas nəşrlərdir. Yerli və xarici jurnalistlərin iştirakı ilə hazırlanmış “Fotojurnalistika” Azərbaycan dilində nəşr olunan ilk fotojurnalistika dərsliyidir. Bu addım gənc nəslin informasiya sahəsində daha dərrakəli və müstəqil düşünmə bacarıqlarına sahib olmalarını təmin etmək məqsədilə həyata keçirilib. Bütün bu təşəbbüslər Azərbaycanda media savadlılığının gücləndirilməsi üçün mühüm addımlar olaraq həm cəmiyyətin ümumi məlumatlandırılmasına, həm də dezinformasiyanın qarşısının alınmasına xidmət edir.

İnformasiya məkanında cəmiyyətin məlumatlılığı

Azərbaycanda media savadlılığının inkişafı, müasir informasiya məkanında cəmiyyətin daha mütərəqqi və məlumatlı olmasını təmin etmək baxımından olduqca mühüm əhəmiyyət kəsb edir. İnformasiya texnologiyalarının sürətlə inkişaf etdiyi və sosial medianın geniş yayıldığı dövrümüzdə insanların informasiya ilə əlaqədar tənqidi düşüncə bacarıqlarının inkişafı xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Bu məqsədlə həyata keçirilən müxtəlif təşəbbüslər və təhsil proqramları media savadlılığının artırılması sahəsində müsbət nəticələr verməkdədir. Media savadlılığının artırılması cəmiyyətdə daha sağlam və şəffaf bir informasiya mühitinin yaradılmasına, əxlaqi dəyərlərin qorunmasına və insanların daha müstəqil düşünmə bacarıqlarının inkişafına töhfə verəcək.