Oktyabrın 9-dan 12-dək Bakıda «Şərq və Qərb: Ortaq mənəvi dəyərlər, elmi-mədəni əlaqələr» mövzusunda professor Aida İmanquliyevanın 70 illiyinə həsr olunmuş Beynəlxalq İbn Ərəbi Simpoziumu keçirildi. Ayın 9-da simpozium iştirakçıları, elmi ictimaiyyətin nümayəndələri və elm fədaisinin ailə üzvləri İkinci Fəxri xiyabanda professor Aida xanım İmanquliyevanın xatirəsini yad edərək, məzarı üstünə əklillər qoyub, gül-çiçək dəstələri düzdülər…
   Görkəmli alimin qızı, ölkənin birinci xanımı, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, Milli Məclisin deputatı Mehriban Əliyeva da anım mərasiminin iştirakçıları arasında idi.
   Anım mərasimində Aida xanımın və onunla yanaşı uyuyan valideynlərinin ruhuna dualar oxundu.
   Oktyabrın 10-da isə «Buta» sarayında simpozium öz işinə başladı.
   
   … Hələ bir neçə gün əvvəldən televiziyadakı reklam çarxları, şəhərdəki bilbordlar bu barədə məlumat vermişdilər. Yəni maraqlanan hər kəs bilirdi ki, paytaxtımızda «Şərq və Qərb: Ortaq mənəvi dəyərlər, elmi-mədəni əlaqələr» adlı simpozium keçiriləcək. Professor Aida İmanquliyevanın 70 illiyinə həsr olunmuş Beynəlxalq İbn Ərəbi simpoziumu həqiqətən də təkcə sözə, ədəbiyyata, fəlsəfəyə ömür həsr edənlər üçün yox, özünü adıçəkilən bu sahələrə bir köynək yaxın bilənlərin hamısına maraqlı idi. Həm Azərbaycanda ərəbşünaslıq üzrə ilk qadın filologiya elmləri doktoru, professor Aida İmanquliyevanın elmi araşdırmaları və şəxsiyyəti, həmçinin azərbaycandilli ədəbiyyat həvəslisinin İbn Ərəbiyə, eləcə də XX əsr ərəb məhcər ədəbiyyatına maraqlarını nəzərə alsaq, simpoziuma həsr etdiyimiz yazıya həm Aida xanım, həm də İbn Ərəbi barədə qısa məlumatlarla başlamaq istəyirik.
   
   «Tənqidçinin vəzifəsi zövqü inkişaf etdirməkdir»
   
   Birbaşa sənətə dəxli olan bu kəlamın müəllifi bugünlərdə 70 illiyini qeyd etdiyimiz görkəmli şərqşünas Aida İmanquliyevadır. Azərbaycan şərqşünaslığında yeni dövr ərəb ədəbiyyatının ilk tədqiqatçısı və ilk azərbaycanlı ərəbşünas-qadın, elmlər doktoru Aida İmanquliyeva milli şərqşünaslıq məktəbində çağdaş ərəb ədəbiyyatının tədqiqinin təməlini qoyub.
   1962-ci ildə o vaxtkı Azərbaycan Dövlət Universitetinin şərqşünaslıq fakültəsini bitirən Aida xanım 1966-cı ildə namizədlik, 1989-cu ildə isə doktorluq dissertasiyasını müdafiə edib. Azərbaycan EA Şərqşünaslıq İnstitutunda kiçik elmi işçi kimi fəaliyyətə başlayan Aida İmanquliyeva elmi fəaliyyət və təşkilatçılıq yollarında pillə-pillə institutun direktoru vəzifəsinədək yüksəlib. Keçmiş SSRİ-də Şərşünaslıq Cəmiyyəti Rəyasət Heyətinin, Şərq Ədəbiyyatının Tədqiqi üzrə Əlaqələndirmə Şurasının üzvü olub. Elmi işlərilə yanaşı, həm də sovetlər birliyində və respublikamızda yeni ərəb ədəbiyyatı kursunun əsas yaradıcılarından sayılır.
   Çoxşaxəli və geniş elmi fəaliyyətlə məşğul olan Aida xanımın elmi əsərlərində Qərb və Şərq mədəni ənənələrinin sintezi, yaradıcılıq üslubunun inkişafı və yeni bədii cərəyanların təşəkkül tapması araşdırılıb. Üç monoqrafiya («Mixail Nüaymə və «Qələmlər birliyi», M., 1975; «Cübran Xəlil Cübran», B., 1975; «Yeni ərəb ədəbiyyatının korifeyləri», B., 1991) və 70-dən artıq elmi məqalənin müəllifi olan Aida İmanquliyeva Şərq filologiyasına dair bir çox elmi əsərlərə redaktorluq edib.
   Tədqiqatçıların qeyd etdiyi kimi, Aida xanım bu gün də beynəlxalq aləmdə ərəb məhcər ədəbiyyatının ən görkəmli, ən sanballı araşdırıcılarından sayılır. Bu fikri nəinki Azərbaycan və postsovet məkanında yaşayıb çalışan ərəbşünaslar, hətta avropalı mütəxəssislər, ərəb filoloqları da etiraf edirlər.    

   Şair missiyası - görücü, həqiqət carçısı və peyğəmbər missiyasıdır»
   
   Bir qəzet məqaləsində, daha doğrusu, möhtəşəm elmi-mədəni tədbirə həsr olunmuş bir yazıda müsəlman renessansının yaranışı dövründə XII əsrin dühalarından olan, vəhdəti-vücud nəzəriyyəsinin müəllifi İbn Ərəbi barədə geniş danışmaq mümkünsüz olsa da, «Şərq və Qərb: Ortaq mənəvi dəyərlər, elmi-mədəni əlaqələr» adını daşıyan simpoziumun əhəmiyyətini çatdırmaqdan ötrü onun barəsində eşidib öyrəndiklərmizi oxucularımızla paylaşmaq istərdik.
   «Şeyxül-əkbər» adlandırılan İbn Ərəbinin təlimi demək olar ki, bütün dünya xalqları tərəfindən dinlər arasında körpü, vahid din ideyasının təməl prinsipi kimi qəbul edilir. İbn Ərəbi təliminin izlərinə Azərbaycan ədəbi-bədii fəlsəfi fikrində orta əsrlər dövründə də rast gəlinir. İbn Ərəbi və Nəsimi poeziyasında tez-tez rast gəlinən Haqqın eşqlə, eşqin gözəlliklə, gözəlliyin də məhz insan gözəlliyi ilə əlaqələndirilməsi əslində bütün Şərq poeziyasında ortaq ənənələrin mövcudluğunu göstərir. İbn Ərəbinin təqdim etdiyi «İNSAN» əslində cismani aləmin bir parçası kimi götürülməklə yanaşı, ilahi ruhun daşıyıcısı kimi qəbul olunur. Həm islamda, həm də xristianlıqda qəbul olunan universal sevgi prinsipi bütün insanlara mərhəmət və məhəbbət çağırışından keçərək tək Allaha məhəbbət ideyasına gətirir.
   Şərq poeziyasında gözəlliklə həqiqətin eyniyyətindən çıxış edildiyinə görə, Haqqa çatmaq, eyni zamanda, Xeyrə, Gözəlliyə, Ədalətə qovuşmaq deməkdir. Dinin yüksək mənada dərk edilməsi dini hissin məhəbbətlə, sevgi ilə eyniliyini də üzə çıxarır.
   İbn Ərəbi «gördüyüm gözəllik idraka sığmır» deyir. Gözəlliyin yalnız bir sıra əlamətləri ağıl, idrak güzgüsündə əks oluna bilir, qalanları - onun sirli-sehrli tərəfi qəlbə çökür, ürəyi fəth edir, amma dərk oluna bilmir. Şərq və Qərb romantik poeziyasını tədqiq edən Aida İmanquliyeva da hisslə ağlın vəhdətinə xüsusi əhəmiyyət verir: «Romantik şair ağılı intuisiya ilə, hisslə birləşdirir… dünyanı ilhamla, «bədii şəkildə» mənimsəyir».
   Avropa poeziyası və fəlsəfəsi təməlini İbn Ərəbinin qoyduğu vəhdəti-vücud, kamil insan anlayışına yalnız XVIII-XIX əsrlərdə gəlib çıxsa da, bu təlimin elmi şəkildə öyrənilməsinə qərblilər şərqlilərdən daha çox önəm vermişlər.
    Ötən əsrin yetmişinci illərində, daha dəqiq desək, 1977-ci ildə Böyük Britaniyada, Oksfordda «Mühyiddin İbn Ərəbi cəmiyyəti» yaradıldı. Bu cəmiyyət 1984-cü ildən Böyük Britaniyada, 1987-ci ildən başlayaraq ABŞ-da hər il İbn Ərəbinin yaradıcılığına həsr edilmiş simpoziumlar keçirir. Elə bu səbəbdən belə bir sanballı simpoziumun bizim ölkəmizdə keçirilməsi, dünyanın adlı-sanlı şərqşünas-alimlərinin, filosoflarının Şərqə, Azərbaycana böyük məhəbbətlə ölkəmizə toplaşması bizim üçün böyük şərəfdir.
   
   «...Əsl tənqidçi cəmiyyətin tərbiyəçisi və müəllimi olur»
   
   Əgər insan bildiyini öyrətməsə, onun cismani ömrü başa çatandan sonra kimsənin yadına düşməz, rəhmətlə xatırlanmaz. Elmin, biliyin yaşayıb inkişaf etməyinin, çiçəklənməyinin bir yolu da savadını özündən sonra gələn nəslə ötürməkdir. Gənc nəslin həyatın sürəkli ritminə uyğun olaraq nəticəsi daha tez görünən (ötəri olsa belə) sahələrə meyilləndiyi bir zamanda yeni nəsil şərqşünaslarını tədqiqat işinə həvəsləndirməyin bir yolu da onları Aida xanım kimi yorulmaz tədqiqatçılardan, alimlərdən örnək almağa həvəsləndirməkdir.
   Elə «Şərq və Qərb: ortaq mənəvi dəyərlər, elmi-mədəni əlaqələr» beynəlxalq simpoziumu ərəfəsində Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi ilə AMEA-nın Şərqşünaslıq İnstitutunun görkəmli şərqşünas-alim, professor Aida İmanquliyevanın 70 illik yubileyi münasibətilə gənc tədqiqatçılar arasında keçirdiyi müsabiqəyə yekun vuruldu.
   Komitənin sədri Hicran Hüseynova XX əsrin görkəmli ziyalılarından, elm təşkilatçılarından sayılan Aida xanımın şərqşünaslıq elminə böyük töhfələr verdiyi kimi, öz ardıcıllarını da yetişdirdiyini, gənc alimlərə daim diqqət və qayğı ilə yanaşdığını, onların elmi potensialının üzə çıxmasına həmişə dəstək olduğunu xatırlatdı. «Ərəb filologiyası sahəsində gənc alimlərin ən yaxşı elmi-tədqiqat əsəri» adlı müsabiqənin də görkəmli alimin xatirəsinə həsr olunduğunu bildirdi.
   Şərqşünaslıq İnstitutunun direktoru, Milli Məclisin deputatı Gövhər Baxşəliyeva Azərbaycanda ərəbşünaslıq üzrə ilk qadın filologiya elmləri doktoru Aida İmanquliyevanın elmi fəaliyyəti ilə yanaşı, həm də bu elm ocağına rəhbərlik etdiyi illərdə gördüyü təşkilati işlər, yetişdirdiyi tələbələr barədə danışdı.
   Bütün bilik və bacarığını Azərbaycan elminin tərəqqisinə həsr etmiş Aida İmanquliyevanın 70 illik yubileyinə həsr olunmuş «Ərəb filologiyası sahəsində gənc alimlərin ən yaxşı elmi-tədqiqat əsəri» adlı müsabiqədə magistr, aspirant, dissertant və gənc alimlər iştirak edib. Nüfuzlu ərəbşünas alimlərdən, təcrübəli elm xadimlərindən ibarət münsiflər heyəti müsabiqəyə təqdim edilmiş 15 elmi araşdırmadan üçünü seçərək ən yaxşı elmi işlərin müəlliflərini müəyyən ediblər. Birinci mükafata filologiya elmləri namizədi Bəsirə Əzizəliyeva layiq görülüb.
   
   «Dünyanın dərki əslində qəlbin dərinliklərindəki gizli qatların oyanışı sayəsində mümkün olur»
   
   Bəşəriyyətin ən qədim insan məskənlərindən sayılan Qobustan bu dəfə də ömrünü Şərqə həsr edən elm adamlarını qarşıladı… Ayın 9-da səhər-səhər qonaqlarımıza Qobustan qoruğu oktyabr ayı üçün nadir olan küləksiz günəşli hava, buludsuz səma ilə «xoş gəldiniz» dedi.
   Əvvəlcə qonaqlara ingilis dilində Qobustan barədə sənədli film göstərildi.
   (Davamı səh. 5-də)
   (Əvvəli səh. 4-də)
   Yaşı minilliklərlə ölçülən bu yaşayış məskəni barədə ətraflı məlumat alandan sonra onları qədim dövrə canlı səyahət gözləyirdi.
    Əcdadlarımızın sığınacağı olmuş mağaralar, onların güzəranını, həyat fəaliyyətini, məşğuliyyətini, arzularını yaşadan qayaüstü rəsmlərə tamaşa etmək onlar üçün maraqlı idi. Dünyanın çox yerlərini gəzmiş alimlər etiraf edirdilər ki, belə qədim yaşayış məskənində ilk dəfədir ki, olurlar. Amma desək ki, qavaldaşdan çıxan, səslənişinə görə müasir zərb alətlərinin, xüsusən də nağaranın səsindən demək olar ki, fərqlənməyən ritmik musiqi onları valeh etdi. «Natiq» ritm qrupunun damarlarda qanı coşduran şux ifası hər kəsi xoş ovqata köklədi. Qobustanla belə musiqili salamlaşmadan sonra qonaqlarımızın bəzisi hətta mahir ifaçı Natiq Şirinovun köməyilə qavaldaşda nəsə çalmağa, daha dəqiq desək, hansısa ritmi tutmağa çalışdılar.
   Doğrudan da, elm adamları ilə uşaqların arasında bir oxşarlıq var - hər şeyi şəxsən görüb sınaqdan keçirmək həvəsi, öz əllərilə yoxlamaq istəyi…
   Lakin onların heyranlığı Qobustanda bitmədi… Qədim dünya sivilizasiyasından üzübəri gələn yol onları - Azərbaycanın memarlıq incisi İçərişəhərə aparırdı… İçərişəhəri gəzib dolaşan qonaqlarımız bir daha əmin oldular ki, bizim məmləkətdə insan əməyinə, elminə hörmət tarixin qədim qatlarına olan ehtiramdan qidalanır…
   
   «Məhəbbət və gözəllik elə mənəvi işıqdır ki, qəlbi nurlandırır»
   
   Elə həmin gün «Şərq və Qərb: Ortaq mənəvi dəyərlər, elmi-mədəni əlaqələr» mövzusunda Beynəlxalq İbn Ərəbi simpoziumunun iştirakçıları, elmi ictimaiyyətin nümayəndələri və elm fədaisinin ailə üzvləri İkinci Fəxri xiyabanda professor Aida xanım İmanquliyevanın xatirəsini yad edərək, məzarı üstünə əklillər qoyub, gül-çiçək dəstələri düzdülər…
   Görkəmli alimin qızı, ölkənin birinci xanımı, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, Milli Məclisin deputatı Mehriban Əliyeva da anım mərasiminin iştirakçıları arasında idi.
   Anım mərasimində çııxış edən akademik Vasim Məmmədəliyev Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində xususi yeri olan Aida İmanquliyevanın həyatı, elmi irsi və yaradıcılığı barədə məlumat verdi. Alimin «Yeni ərəb ədəbiyyatı korifeyləri» monoqrafiyasının keçmiş ittifaq, həmçinin Azərbaycan şərqşünaslığında əhəmiyyətini itirməyəcək mühüm hadisə olduğunu xatırlatdı.
   Sonra Aida xanımın və onunla yanaşı uyuyan valideynlərinin ruhuna dualar oxundu.
   
   «Şərqdə həyatın təkmilləşməsi üçün yalnız qəlbin həyatı və fəlsəfi idrakın dərinliyi bəs olmadığı kimi, mədəni nailiyyətlər və texniki tərəqqi də hələ insanın mənəvi və sosial dirçəlişi üçün kifayət deyil»
   
   Nəhayət, 10 oktyabr. Bakı, «Buta» sarayı. XX əsrin görkəmli şərqşünas-alimi, pedaqoq, filologiya elmləri doktoru, professor Aida İmanquliyevanın 70 illik yubileyinə həsr edilən «Şərq və Qərb: ortaq mənəvi dəyərlər, elmi-mədəni əlaqələr» mövzusunda Beynəlxalq İbn Ərəbi simpoziumu işə başladı.
   Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının və Böyük Britaniyanın Oksford Universitetinin İbn Ərəbi Cəmiyyətinin təşkilatçılığı ilə keçirilən simpoziumda dünyanın humanitar və ictimai elmlər sahəsində aparıcı elm mərkəzləri olan ABŞ-ın Corc Vaşinqton və Boston universitetlərinin, Rusiya Elmlər Akademiyasının M.Qorki adına Dünya Ədəbiyyatı İnstitutunun, Sankt-Peterburq Şərq Əlyazmalar İnstitutunun, eləcə də Fransa, İspaniya, Misir, Böyük Britaniya, Türkiyə, İran, Suriya, Əlcəzair, Latviya, Qazaxıstan və başqa ölkələrin tanınmış alimləri, elm adamları, ölkəmizin dövlət və hökumət nümayəndələri də iştirak edirdilər.
   Azərbaycanın birinci xanımı, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, Milli Məclisin deputatı, alimin qızı Mehriban Əliyeva da elmi məclisin qonaqları arasında idi.
   Simpoziumu giriş sözü ilə açan AMEA-nın prezidenti, akademik Mahmud Kərimov söylədi ki, bu tədbir mədəniyyətlərarası dialoqun davamıdır. Simpoziumun professor Aida İmanquliyevanın 70 illik yubileyinə həsr olunmasının dərin rəmzi mənası var. Azərbaycan Şərqlə Qərbin qovuşuğunda yerləşdiyindən həm Qərbi, həm də Şərqi qavramaq üçün nadir imkanlar mövcuddur. Azərbaycanın ictimai həyatı və mədəniyyəti həm Şərqin, həm də Qərbin mütərəqqi ideya və dəyərlərini özündə yaşadır.
   İbn Ərəbi Cəmiyyətinin sədri Qrenvil Kollinz (Böyük Britaniya) təbrik sözündə Azərbaycanda da İbn Ərəbi yaradıcılığının geniş tədqiq olunduğunu təqdir etdiyini söylədi.
   Akademik Aleksandr Kudelin Rusiya EA-nın prezidenti Yuri Osipovun təbrik məktubunu simpozium iştirakçılarına çatdırdı. Prezdent bu simpoziumu dünyada sivilizasiyalararası dialoqun məntiqi davamı kimi dəyərləndirərək gündəliyə daxil olan mövzuların XXI əsrdə Şərq ilə Qərb arasında bərabərhüquqlu münasibətlərin təşəkkülünə xidmət etdiyini də vurğuladı.
   Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri, xalq yazıçısı Anar milli ədəbiyyatımızda Şərq-Qərb dialoqu mövzusundan bəhs edərək qonaqların nəzərinə çatdırdı ki, Şərqdə ilk dram əsərləri, ilk opera, ilk teatr məhz Azərbaycanda yaranıb. Bu isə göstərir ki, Azərbaycan Qərb dəyərlərini, Şərq ruhunu birləşdirən məkandır.
   Azərbaycanda İbn Ərəbi yaradıcılığının geniş tədqiq olunmasını müsbət hal kimi qiymətləndirən amerikalı professor Seyyid Hüseyn Nasr görkəmli alim Aida İmanquliyevanın xatirəsinə həsr olunan bu simpoziumun əhəmiyyətindən danışdı.
   İslam Konfransı Təşkilatı Parlament Assambleyasının baş katibi professor Mahmud Erol Kılıc isə cənab Nasrın fikirlərinin davamı kimi söylədi ki, Aida İmanquliyeva yeni ərəb ədəbiyyatının tədqiqinə böyük töhfələr verən görkəmli Azərbaycan alimidir. Bu simpozium isə insanlığın, Azərbaycanın, bütün elm adamlarının xeyrinə xidmət edən bir tədbirdir.
   Aida İmanquliyevanın qızı, Moskva Dövlət Universitetinin Bakı filialının rektoru, professor Nərgiz Paşayeva görkəmli şərqşünasın şərəfli ömür yolu, nəsil şəcərəsi, təhsili, elmi və pedaqoji fəaliyyəti, təşkilatçılıq və idarəçilik bacarığı barədə dolğun çıxış edərək Aida xanımı şəxsən tanımaq şərəfinə nail olmayanların xəyalında bu xanımın sözlü portretini yaratdı.
   
   * * *
   Tam iki gün, oktyabrın 10-u və 11-i həm «Buta» sarayında, həm də Nizami adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyində və Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyində keçirilən plenar və bölmə iclaslarında hətta dinləyici qismində iştirak edənlər belə zənginləşdilər. Ruha, qəlbə qida verən fəlsəfi düşüncəyə yaxınlaşmaq, insanı yaradılmışların əşrəfi səviyyəsinə yüksəldən fikirlərin karvanına hətta piyada qoşulmaq da kamilləşməyin, guya bizi bədbəxt edən, sıxan maddi sıxıntıların fövqünə yüksəlməyin yalnız elm qazanmaq, bilik əldə etmək yolu ilə mümkünlüyünü bir daha sübut etdi.
   
   «Gözəlliyin qavramı insanı yüksəldir və nəcibləşdirir, onu xeyirxahlığa və təmənnasızlığa qovuşdurur»
   
   XX əsrdə ya ideoloji basqının nəticəsində, ya da həyatın ritminin itiləşməsi sayəsində Azərbaycan insanının gözəllik və məhəbbət barədə anlayışları xeyli deqradasiyaya uğrayaraq, praqmatikləşdi və bəsitləşdi… Əsrlərlə nəsilbənəsil ötürülən ən böyük sevginin Ulu Yaradana olduğunu, ən böyük gözəlliyinsə qəlb, ruh gözəlliyi olduğunu az qala unutduq. Bunu sürətli qərbləşmənin boynuna yıxmaq da olar, amma hər halda… Olsun ki, bu xüsusda bizim əsl ruhi qida olacaq əsərlərin, kamil insan olmağa çağıran esselərin, traktatların doğma dilimizdə yoxluğu, islam dəyərlərini din dünyagörüşündən daha çox ibadət və ayin kimi qavramağımız daha çox günahkardır.
   Nə gizlədək, bizim Milli Elmlər Akademiyasının Məhəmməd Füzili adına Əlyazmalar İnstitutunda görkəmli şair və filosof İbn Ərəbinin əlyazmalarının saxlandığını bilmək nəinki bizim şərq ruhlu alim qonaqlarımız üçün, elə bizim özümüz üçün də maraqlı idi. Filosofun «Zahiri və batini elmlər haqqında», «Örtüyün qaldırılması» əsərlərinin əlyazmaları, «Hərflərin sirri haqqında» əsərinin əlyazmasının çap variantı kimi nadir nüsxələrin yaşı 350 ildən çoxdur.
   
   * * *
   Simpoziumun ikinci günü Nizami muzeyinin böyük zalında keçirilən bölmə iclasından sonra həmin salonda Azərbaycan və Rusiya alimləri Səlahəddin Xəlilovun, Aleksandr Kudelinin, Gövhər Baxşəliyevanın, Natalya Priqarinanın maraqlı məruzələrini dinləməklə yanaşı, həm də görkəmli şərqşünas Aida İmanquliyevanın 70 illik yubileyi ərəfəsində «Şərq-Qərb Tədqiqat Mərkəzi»ndə çap olunmuş «Şərq ruhunun Qərb həyatı», Cübranın «Sükutun poeziyası», həmçinin professor Səlahəddin Xəlilovun Türkiyədə çap olunmuş «Romantik Doğu Batı meseleleri» və Rusiyada nəşr edilmiş «Romantiçeskaya poeziya v kontekste vostoçno-zapadnoy problematiki» kitablarının təqdimatı oldu.
   Biz də gözəl fikirlərdən daha arxayın vaxtda təkrar-təkrar zənginləşmək imkanından bəhrələnmək imkanını ötürmədik.
   Yeri gəlmişkən, Moskva Dövlət Universitetinin Bakı filialının kitabxanası da Şərq və Qafqaz tarixinə aid bir neçə kitabla zənginləşdi. Rusiya Elmlər Akademiyasının M.Qorki adına Dünya Ədəbiyyatı İnstitutunun direktoru, akademik Aleksandr Kudelin həmin kitabları filialın rektoru, professor Nərgiz Paşayevaya təqdim etdi.
   
   «Romantiklərdə gözəllik və məhəbbət şairin ürəyini və təxəyyülünü işıqlandıran mənəviyyat nurudur»
       
   «Şərq və Qərb: Ortaq mənəvi dəyərlər, elmi-mədəni əlaqələr» adlı simpoziumun iştirakçılarının siyahısını biləndən sonra virtual məkanda axtarışa çıxdım.
   (Davamı səh. 6-da)
   (Əvvəli səh. 5-də)
   Nə gizlədim, elm adamları barədə material tapmaq demə təkcə, bizim doğma dilimizdə müşkül iş deyilmiş. Amma iranşünas, professor, şairə Natalya Priqarina barədə məlumat toplamaq, onun fars, urdu, puştu dillərində yazıb-yaratmış böyük Şərq şairlərindən rus dilinə poetik tərcümələrini oxumaq imkanım oldu. Üstəlik, Natalya İliçnanın «Şərq ədəbiyyatında romantizmə dair» məruzəsini dinləyəndən sonra bu məlahətli xanımla qısa söhbətə mövzu tapıldı.
   - Natalya İliçna, sizin məruzənizi diqqətlə dinlədim, çox maraqlı paralellər aparmısız. Amma bir oxucu kimi deyə bilərəm ki, sizin Şərq şairlərindən etdiyiniz tərcümələr yaddaşımda iz buraxdı. Onlarda mən Sergey Yeseninin «İran nəğmələri»nin şeriyyətini duydum…
   - Bu da təbiidir… Sergey Yesenin İranda olmamışdı, amma Şərq poeziyasını, xüsusən də Sədini çox sevirdi, buna görə də Sədi, Dəhləvi kimi böyük şairlərin ruhu onun nəğmələrində duyula bilər.
   - Deyəsən, mən fikrimi düzgün izah edə bilmədim. Sizin tərcüməniz poetik zənginlik baxımından Yesenin poeziyasına yaxındır…
   - Çox sağ olun. Yəqin Şərq poeziyasını Yesenin qədər sevdiyimdən tərcümələrim sizə bu cür təsir bağışlayıb.
   - Ola bilər. Amma mən istərdim ki, siz bir şərqşünas-alim kimi iştirakçısı olduğunuz simpozium barədə də fikirlərinizi bölüşəsiniz.
   - Dinlədiyim mühazirələr məndə belə bir fikir doğurdu ki, qədim və müasir dövrlərin arasında heç bir fərq yoxdur. XII əsrdə yaşamış İbn Ərəbi XXI əsrdə də aktualdır. Mənim fikrimcə, Şərq mədəniyyətində, o cümlədən islam mədəniyyətində zaman bizim alışdığımız sürətlə keçmir… Bu mədəniyyətdə bir zaman meyarı var - əbədiyyət. Odur ki, bu mədəniyyətin ayrılmaz və əsas parçası olan Şərq poeziyası da əbədidir.
   - Bildiyimə görə, siz həm də Aida xanımla şəxsən tanış olmusunuz.
   - Yox, biz, sadəcə, həmkar, tanış deyildik, biz rəfiqəydik. Mən onu, bu gözəl, təfəkkürlü xanımı bir insan kimi də çox sevirdim. Bu gün isə onun xatirəsinə ehtiramı, məhəbbəti görsəm də, içimdə bir acı var -bu yubileyi biz onsuz qeyd edirik…. Təəssüf…
   
   «Romantiklər dünyanı ilhamla, yaradıcı şəkildə tərənnüm edir, hadisə və predmetlərin üzərindən adilik pərdəsini götürərək, onların arxasındakı gözəlliyi aşkara çıxarırlar»
   
   Görkəmli şərqşünas-alim, pedaqoq, filologiya elmləri doktoru, professor Aida İmanquliyevanın 70 illik yubileyinə həsr edilən «Şərq və Qərb: ortaq mənəvi dəyərlər, elmi-mədəni əlaqələr» mövzusunda Beynəlxalq İbn Ərəbi simpoziumu başa çatdı və tarixi fakta çevrildi. Hər bir mühüm tədbir araşdırmalar, tədqiqatlar zəncirində bir mərhələyə yekun vurub, yenisinə təkan verməlidir. Bu səbəbdən də adı çəkilən simpoziumdakı bölmə həmsədrlərindən biri, AMEA-nın müxbir üzvü, professor Səlahəddin Xəlilovun fikirlərini öyrənmək məqsədilə simpoziumun ertəsi günü onun rəhbərlik etdiyi «Şərq-Qərb Tədqiqat Mərkəzi»nə yollandıq. Səlahəddin müəllim öz fikirlərini «Mədəniyyət» qəzetinin oxucuları ilə bölüşdü:
   - Bəli, simpozium başa çatdı, çox maraqlı məruzələr dinlənildi… Kütləvi informasiya vasitələri də tədbiri geniş işıqlandırdılar. Amma məncə, görkəmli alim Aida İmanquliyevanın irsinin öyrənilməsi yubiley münasibətilə görülən işlərlə bitməməlidi. Həmin elmi məclisdə iştirak edən insanlar, xüsusən də dünyanın müxtəlif ölkələrindən gəlmiş alimlərlə təmasda olmuş, onları dinləmiş ali məktəb müəllimləri eşitdiklərini öz tələbələrinə də çatdırmalıdırlar. Elmi ictimaiyyət belə bir böyük tədbirdən sonra müasir Azərbaycan fəlsəfəsinin, ədəbiyyatının gələcək inkişaf istiqamətlərini müəyyənləşdirmək üçün ortaq fikir məxrəcinə gəlməlidir. Simpoziumda təqdim edilən kitablardan dərs prosesində necə istifadə edilməsi barədə də düşünmək lazımdır. Çünki ölkədə keçirilən hər hansı yüksək səviyyəli, beynəlxalq miqyaslı tədbirdən həm təhsildə, həm mədəniyyətdə, həm də gənclərin mənəvi tərbiyəsi baxımından faydalanmaq lazımdır. Əslində bütün bunlar böyük miqyasda mədəniyyət hadisəsidir. Bu hadisə də davamlı proses olmalıdır ki, elmimiz, mədəniyyətimiz daha geniş planda faydalana bilsin. Gənclərimizin dünyagörüşünün genişlənməsi, onların elmi axtarışlara həvəsləndirilməsi üçün belə imkanlardan maksimum bəhrələnmək lazımdır.
   Söhbətimizin bu yerində simpoziumun qonaqlarından ikisi «Şərq-Qərb Tədqiqat Mərkəzi»nə gəldilər. Professor Pol Ballanfat (Fransa) və professor Bəkri Əlaəddin (Suriya). Şən xasiyyətli, zarafatcıl müsyö Ballanfat öz cazibəsi ilə sakit təbiətli suriyalı həmkarının danışmasına heç imkan vermədi. Hələ bu harasıdır, doğma fransızcasında bizim fikir söyləmək cəhdlərimizi mədəni surətdə kəsərək Türkiyə türkcəsində danışmağı xoşladığını bildirdi. Son iki ildə İstanbulun Qalatasaray Universitetində çalışan müsyö Pol Ballanfat sufizmlə, təsəvvüflə daha çox maraqlanır. İslam dönəmində formalaşan dünyagörüşünün Qərbə təsirini öyrənir.
   - Müsyö Pol, bəlkə simpozium barədə fikirlərinizi söyləyəsiniz?
   - Bilirsiniz, bütün konfranslarda xeyli maraqlı fikir eşidirsən, özün də çıxış edirsən, amma eşitdiklərin barədə fikir söyləməyə, elmi müzakirələr açmağa imkan olmur. Buna görə də, mən qatıldığım bütün konfranslarda çıxışlardan kənar müzakirələrə, tanışlıqlara daha çox önəm verirəm. Azərbaycan mədəniyyəti, elmi üçün belə konfransların keçirilməsi, böyük alimlərin buraya gəlişi hadisədir. Düzünü deyim ki, sizin müsafirpərvərliyiniz, kübarlığınız məni elə məftun edib ki, simpoziumdakı məruzələr barədə fikirlərim pərən-pərən düşüb.
   - Deməli, Azərbaycana ilk gəlişinizdi?
   - Əvət. Dəvət edərsinizsə, yenə gələrəm. Düzünü deyim ki, Azərbaycanda daha çox qalmaq, Bakını, bölgələri gəzmək istərdim.
   - Müsyö Pol, kənardan baxanda Azərbaycan necə görünür?
   - Azərbaycan mənim üçün indiki coğrafi sərhədlərinə sığmayan ölkə kimi maraqlıdır. Sizin ölkənizi Türkiyə ilə müqayisə etməzdim. Azərbaycan Qərb və Şərq sivilizasiyalarının qovuşuğundadır, burada milliliyin, qafqazlılığın, İranın və türkçülüyün təsiri altında tamam yeni, ümumtürk məkanındakına bənzəməyən bir mədəniyyət yaranıb.
   - Siz də digər qonaqlarımız kimi «Leyli və Məcnun»a tamaşa etdinizmi?
    - Yox, düzünü deyim ki, operaya baxmadım. Mən Məcnun olub öz Leylamı bulmaq istərəm…
   - Nə deyək, sizə uğurlar!
   - İnşaallah, gələn səfərlərimdə fikirlərimi türk dilində daha səlist çatdıraram!
    - Siz tez-tez gəlin, biz sizə Azərbaycan türkcəsini də öyrədərik!
    - İnşaallah!   

    * * *
   
   Gözəl xasiyyətli, gözəl görünüşlü insanları yalnız kədərlə xatirlamazlar. Onsuz da kim bilmir ki, mələk xislətli insanlar bu fani dünyada çox yaşamır? Xeyirxah məramlarını Allah rizası ilə yerinə yetirib, yaxşı ad qazanıb, xoş xatirə qoyaraq, elə bir gün də mələk kimi qanad çalıb haqq dünyasına qovuşurlar. Qədim inklərin inançına görə gözəl qadınlar bu dünyanı vaxtsız tərk edəndə yer üzündə yeni bir çiçək peyda olur. Həmin çiçək ömrünü yaşatdığı xanımın xislətinə uyğun missiya daşıyır. Ya acı dadır, ya şirin ətirli, ya da şəfalı bitki kimi dərdlərə dərman olur. Görən, Aida xanım İmanquliyevaya bu inancın prizmasından baxsaq, onu hansı çiçəyə bənzətmək olar… Məncə, o, Azərbaycan elminin solmaz çiçəyidir. Əbədi dəyərlərin öyrənilməsinə ömür həsr etmiş gözəl xanımın xislətinə yaraşan çiçək.
   
   Gülcahan MİRMƏMMƏD
   
   P.S. Yazıda istifadə edilmiş hikmətli kəlamlar Aida xanım İmanquliyevaya məxsusdur.