![](/img/news/700x420/477.jpg)
Cəlil qısa mətnlərdə böyük mətləbləri faş edən yazıçıdır. “Azərbaycan” məqaləsi həcmində dil, Vətən, Azərbaycançılıq ideallarını özündə ehtiva edən məqalə oxumusunuzmu? Şəxsən mən oxumamışam. Cəlil kiçik hekayələr, məqalələr, felyetonları niyə yazırdı? Çünki düşünürdü ki, millətin oxumağa marağı yoxdur, çoxu əlifbanı bilmir, kiçikhəcmli olanda bəlkə, bir-ikisini oxuyarlar. Yumorun tərkibinə qatı ironiyanı ona görə qatırdı ki, xalqın içərisində boş-boş gülmək istəyənlər çoxdur, oxuduqları ən azından lətifə, yumor təsiri bağışlayar. Çay hortadıb, təsbeh çevirənlər üçün, məncə, məqamında əla məzə idi.
Cəlil Məmmədquluzadənin bədii əsərlərini oxuyanda beynimdə qəribə bir sual doğdu. Cəliln əsərlərindəki personajlar niyə ölmür? “Danabaş kəndinin əhvalatları” əsərinin xitaməsində Məhəmmədhəsən əminin ölümü verilə bilərdi. Məsələn, yazıla bilərdi ki Məhəmmədhəsən əmi eşşəyi tapandan bir müddət sonra öldü, yazıq eşşəyi ilə ziyarətə gedə bilmədi.. Yaxud “Poçt qutusu” hekayəsində ən sonda Novruzəlinin ölümü müəllif dilinə keçrilərək müəyyən zaman fərqi ilə verilə bilərdi. Təbii ki, Cəlil Məmmədquluzadə bədii texnikanı və əsərin mahiyyətini yaxşı bilirdi. Sualın cavabını özümçün belə yəqinləşdirdim. Migel De Servantesin ”Lamançlı Don Kixot” əsərinin sonunda Don Kixot ölür. Servantes bununla izah edir ki, artıq cəngavərlik romanı da öldü, həmin mühit də. Cəlilsə bilirdi ki, hələ yüz il, iki yüz il sonra da bu xalqın novruzəliləri, məhəmmədhəsən əmilləri, xudayar bəyləri, şeyx nəsrullahları müasir imicdə daim olacaqdır. Ol səbəbdən də böyük yazıçı əsərlərindəki istər saf, avam, istərsə də qəddar və hiyləgər personajları öldürmürdü. Çünki onlar hələ cəmiyyətdə yaşayırdı. Günü bu gün də yaşayırlar.
Propor Merime fransız, Əziz Nesin türk, Mirzə Cəlil Azərbaycan ədəbiyyatında heç vaxt unudulmayacaq. Çünki hər üç yazıçı tənqidi realizimlə yaşadıqları mühitə ayna tutublar. O ayna həm də gələcəyi - bu günü göstərib.
Fərid,
ADMİU-nun tələbəsi