İran kinematoqrafiyasında gördüklərim
   
   I yazı
   
   Yatsam yuxuma da girməzdi ki, nə vaxtsa kino çəkilişləri üçün hazırlanmış şəhərcikdə olacam. Öncə bu şəhərciklərin mahiyyəti barəsində bunları söyləyim ki, onlar, yəni bu şəhərciklər film çəkilişlərində keçmiş dövrü canlandırmaq üçün istifadə edilir. Ssenaridən asılı olaraq, şəhərciyin müəyyən hissəsindən istifadə olunur. Bu şəhərciyin mahiyyətini anlamaq çətin deyil. Üstəlik onlar haqqında vizual məlumatı daha çox Hollivud filmlərindən əldə etmək olar. Məsələn, bütün kovboy filmləri sözügedən şəhərciyin birində çəkilir. Məlumdur ki, kinoda kovboyların yaşadığı dövrü əks etdirmək üçün onların bütün məişətini, bir növ yaratmaq lazımdır. Okeanın o tayındakı kinosevərlər Hollivudda bu şəhərciyi hələ keçən əsrin ortalarında tam olaraq, qurub istifadəyə verdilər. 
   Deməli, amerikalı həmkarlarımız kino istehsalatının artırılmasının yollarından birini, yüksək səviyyəli pavilyonların qurulmasında görüblər. Bu olub keçən əsrin 40-cı illərində.   

   İran, kino və kinosənayesi
   
   İranda film istehsalı 1910-cu ilə təsadüf edir. Doğrudur, onların da ölkəsinə kinokamera əksər ölkələrdə olduğu kimi, ilk dəfə 1900-1905-cə illərdə gəlib çıxıb. Amma rəsmi istehsalat göstərilən ildən başlayır.
   Uzun müddət dünya kinosu ilə ayaqlaşa bilməyən İran kinematoqafiyası son 10 ildə özünün nəyə qadir olduğunu sübut edə bilib. Artıq dünyanın bütün nüfuzlu film festivallarında İran filmlərinin qələbəsi adi hal hesab olunur. Bu siyahıda Abbas Kiorastami, Möhsün Məxməlbaf, Məcid Məcidi, Cəfər Pənahi, Bəhmən Qubadi və başqalarının filmlərini qeyd etmək olar. Doğrudur, İran kinematoqrafiyasında dini filmlərin, serialların da öz yeri var və onlar istehsalatda daha çox yer tutur. Məhz buna görə də, qonşu ölkənin kinosevərləri və kinobiliciləri belə qərara alıblar ki, onlar da özlərinin bir növ Hollivudun analoqunu yaratsınlar.
   İran kinematoqrafiyasının dirəyi sayılan çəkiliş meydançalarından ibarət şəhərciyi görmək mənə də qismət oldu.
   İranda istehsal olunmuş dini, tarixi filmlərin 95 faizi məhz bu şəhərcikdə ərsəyə gəlib.
   Tehrandan ora maşınla təxminən 45 dəqiqə vaxt sərf etmək lazım gəlir. Gəzdikcə sərhədbilinməyən bu şəhərcikdə qədim Sasanilər dövrü, Tehranın əsrin əvvəlindəki görüntüləri faktiki olaraq, göz önünə gəlir. Qədim tramvaydan tutmuş, İslam dininin yayıldığı vaxtları filmdə canlandırmaq üçün müxtəlif binalar tikilib, küçələr salınıbdır. Üstəlik dünyada baş verən iqtisadi böhrana baxmayaraq, həmin şəhərciyin sahəsi genişləndirilir, yeni-yeni binalar tikilir. Sözsüz ki, dekorasiya xarakterli bu binalarda tikinti daşlarından demək olar ki, istifadə etmirlər. Şəhərciyi isə tam gəzmək mümkün deyil. Soyuq qış günlərində belə həmin şəhərcikdə çəkilişlər davam edirdi.  

  İranın kino muzeyi
   
   Bina iki mərtəbəli möhtəşəm görünüşə malikdir. Baxan kimi, binanın qədimliyi hiss olunur. Maraqlananda məlum oldu ki, İran şahının saraylarından biri olub. Hazırda isə bura kino muzeyidir. Buradakı işçilər arasında türk dilini də danışana rast gəlməsəm də, ingilis dilini bilmək isə müəssisələrdə adi hal hesab olunur. İçəridə isə sirli aləmi görmək üçün hansısa dili bilməyə gərək yox idi. Bilet paramızı ödəyəndən sonra içəri keçməyə icazə verdilər. Hətta aparatla şəkil çəkmək üçün də icazə almalı olduq.
   İranın ilk cizgi filmlərini izləmək üçün muzeyə gələnlərin hamısı xüsusi qutuya yaxınlaşırdı. Biz də çəkinmədən bu sehrli qutu ilə tanış olduq. Geniş otaqları gəzdikcə İran kinosunun keçdiyi dövrlərdən, mərhələlərdən xəbər tutmaq olurdu. Əsrin əvvəllərindən indiyə kimi kinoda öz sözünü demiş rejissor, operator, səs rejissorları, rəssamlar və digər sənət sahiblərinin standart fotoları divar boyu düzülmüşdü. Növbəti otaqda qədimi afişalar, müqavilə nümunələri və qəzet parçaları asılmışdı. Onların İran kinosunun tarixini əks etdirmələri görünüşündən və künclərindəki müxtəlif kino nişanələrindən bəlli idi. Əsrin ortalarındakı montaj stolunun yanında asılmış müxtəlif ölçülü kinolentlər sanki bir az əvvəl kəsilib atılmışdı. Muzeydə qədim kinozalı, kinoproyektor və s. var idi. Növbəti zala daxil olanda artıq təəccübü gizlətmək olmurdu...
   Dünyanın onlarla festivallarında qalib olmuş İran kinematoqrafçılarının mükafatları məhz burada saxlanılırdı.
   Doğrusu, çox sevinirdim ki, dünyanın ən məşhur festivalları olan Kann, Berlin, Venesiya, San-Sebestiyan festivallarının baş mükafatlarını öz gözlərimlə görürəm. Üstəlik təəssüf edirdim ki, bizim ölkəmizə hələ S kateqoriyalı festivalların mükafatları belə gəlib çıxmayıb.    

   (ardı gələn sayımızda)
   
   Fehruz