- 03-09-2010
- 1801
Dünya kinosuAlmaniyanın «Sinema» jurnalı kino tarixində bütün dövrlərin ən qalmaqallı, mübahisəli və cəmiyyətdə tabuları qıran 70 filmin adını açıqlayıb. Bu siyahıya düşən filmlərdən daha çox maraq doğuranları təqdim edirik.
Siyahının ilk pilləsində dahi ispan rejissoru Luis Bunyuelin ekranlaşdırdığı və kino tarixində ilk qalmaqal şokunu yaradan «Əndəlus köpəyi» filmi (1929) dayanır. Ülgüclə gənc qızın gözünün kəsilməsi indiyədək dünya kinosunun ən amansız səhnələrindən biri sayılır.
Siyahıda ikinci yerin sahibi yenə də sürrealist Bunyuelin filmidir: «Qızıl əsr» (1930). Pornoqrafik film kimi damğalanan «Qızıl əsr»i qəzetlər həm də bolşevizm əhval-ruhiyyəsinə görə günahlandırırdı. O zaman filmin nümayişinə yasaq qoyulmuş, surətləri isə müsadirə edilmişdi.
Amerikalı rejissor Tod Brovninqin fiziki cəhətdən qüsurlu olan sirk aktyorlarının və dəhşət elementləri ilə dolu «Eybəcərlər» (1932) filmində normal insanlar onlara qüsurlarına görə istehza edir, təhqirlərə məruz qoyurlar. Film əslində humanist, əxlaqi dəyərləri təbliğ etsə də, bir çox ölkələrdə tamaşaçıların psixoloji cəhətdən buna hazır olmadığını əsas gətirərək qadağan edilib. Hətta Amerikanın bəzi ştatlarında «Eybəcərlər»in nümayişi indiyə kimi qadağandır. O dövrün bəzi məşhur aktyorları fiziki qüsuru olan sirk aktyorları ilə eyni filmdə oynamaqdan imtina ediblər. 1994-cü ildə isə film bədii dəyərinə görə Amerikanın Milli Kino siyahısına daxil olub.
Faşist Almaniyası dövründə çalışan ən tanınmış rejissorlardan biri Leni Rifenştalın «Oimpiya» sənədli filminin (1938) indiyədək sənət əsəri, yoxsa faşizmə, irqçiliyə pərəstiş olub-olmaması müzakirə edilir. XI Yay Olimpiya Oyunları zamanı ekranlaşdırılan film sağlam, mükəmməl insan bədəninin tərənnümünü ön plana çəkir. Mübahisələrə baxmayaraq, «Olimpiya» 1956 -cı ildə bütün dövrlərin ən yaxşı filmləri sırasına daxil edilib.
Stenli Kubrikin məşhur rus yazıçısı Vladimir Nabokovun «Lolita» romanı əsasında çəkilmiş (1962) ekran işində səs-küyə səbəb isə azyaşlı qızın yer aldığı intim səhnə olmuşdu. «Katolik legion» təşkilatı məlum səhnəyə düzəlişlər olunmasını tələb etmişdi.
Fransa kinosunda «yeni dalğa» cərəyanının ən görkəmli nümayəndərindən biri Jan Lyuk Qodarın «Nananın hekayəti» (1962) filmi bədənilə alver edən qadınların həyatının görünməyən tərəflərini anladır və fransız cəmiyyətini ifşa edir.
İtalyan Luçano Odoriziotun «Monzadan olan rahibə» (1969) “nunsploitation” (əsasən erotik, zorakı elementlərin əks olunduğu film janrı) janrında çəkilmiş ilk amansız dramdır. Film bir rahibənin qadın düşkünü olan kişiyə vəhşi ehtirasından bəhs edir.
Alman və Britaniya kinematoqrafçılarının birgə istehsalı olan «İblisin möhürü» (1970) filminə vaxtilə 30-a yaxın ölkədə qadağa qoyulub. Hadisələr XVIII əsr Avstriyasında cərəyan edir. Film qadınların çoxuna cadugər damğası vurularaq yandırılması kimi zorakı səhnələrə görə tənqidlərə məruz qalmışdı.
Stenli Kubrikin radikal «Portağal mexanizmi» (1971) ekran əsərində zorakılıqlar törədən və bundan zövq alan cinayətkar dəstədən danışılır. Kubrik filmi ilə cəmiyyətin əxlaqının pozulması probleminə toxunur və riyakar siyasi oyunları tənqid edir.
İtalyan Bernardo Bertoluççinin «Parisdə son tanqo» (1972) dramında cəmiyyətin, ailə dəyərlərinin saxtalığı tənqid olunur, dini dəyərlər ironiya obyektinə çevrilir. Tamaşaçıları həm də açıq-saçıq səhnələrlə heyrətləndirən film bir müddət Avropada qadağan olunub.
Dəhşət, qorxu filmləri ustası, amerikalı Ues Kreyvenin «Soldan üçüncü ev» (1972) filmini bu günə kimi də əsəbləri zəif olanların izləməsi məsləhət görülmür: bir qrup cinayətkar iki gənc qıza qarşı vəhşiliklər törədir.
İtalyan Marko Ferrerinin (1973) «Böyük tıxama» filmi cəmiyyətdə böyük nüfuz sahibi olan varlı insanların həyatlarının tamaşaçıda ikrah doğuran qaranlıq tərəflərini ekrana gətirir.
Fransız Klod Faraldonun dünya kinematoqrafiyasında inqilabi kult sayılan «Temrok» (1973) sürrealist fantaziyasında bir fəhlə gündəlik, adi axarda keçən kasıb həyatının absurdluğuna etiraz edərək əmlakını məhv edir, şəhər əhalisi də ona qoşulur və hadisələr ölkədə anarxist üsyana gətirib çıxarır.
İtalyan Liliana Kavaninin «Gecə gözətçisi» dramı (1974) keçmiş nasistin və həbs düşərgəsində olmuş məhbusun məhəbbəti haqdadır. Rejissor faşizmin dəhşətini sadomazoxist sevgi romanı ilə anladır. Vaxtilə keçmiş sovet məkanında film qadağan edilmiş, Avropa və Amerikada isə müəyyən yaş kateqoriyaları üçün nəzərdə tutulmuşdu.
Paolo Pazolininin dünya kinosunun incilərindən sayılan «Salo və ya Sodomun 120 günü» filmi (1975) ağlasığmaz, tükürpədici səhnələrlə doludur. Rejissor bu filmi ilə faşizm ideologiyasının anatomiyasını və insanın iblisanə istəklərinin sərhədsizliyini ustalıqla göstərib.
Tinto Brassın tarixə ən qəddar, məkrli şəxsiyyət kimi daxil olan qədim Roma imperatoru Kaliqulanın əxlaqsız hakimiyyətindən bəhs edən «Kaliqula» filmini Vatikan “mənfur, dəyərsiz bir şey” adlandıraraq ona etiraz etmişdi. Filmə 16 yaşına qədər uşaqların baxması qadağan edilib.
Martin Skorsezenin «İsanın sonuncu günahı» filmində (1988) rejissorun yozumuna görə, Allah tərəfindən seçilmiş adi dülgər İsa taleyin çətin yükünü daşımağa məcburdur. Əgər çarmıxdan azad olsa, onun son istəyi gələcək həyatını Məryəm ilə bağlamaqdır. Qızğın mübahisələrə səbəb olmuş film katoliklər tərəfindən «kafirlik» kimi dəyərləndirilmişdi.
Avstriyalı Mixail Hanekenin eksperimental qorxu filmi «Məzəli oyunlar»da (1997) iki gəncin bir ailəyə dəhşətli psixoloji və fiziki işgəncələrindən bəhs edir. Yapon Kinji Fukasakusun «Kral döyüşü» (2000) filmində məktəb şagirdləri bir-birini silahla öldürməyə məcbur edilir. Mel Gibsonun «İsanın əzabları» (2004) dramında İsa Məsihin çarmıxa çəkilməsinə fərman verən yəhudilərin son dərəcə mənfi boyalarla göstərilməsi dünya yəhudilərinin etirazlarına gətirib çıxarmışdı.
Dünya kinematoqrafiyasında hələ ki son qalmaqal 2009-cu ildə danimarkalı Lars fon Trierin çəkdiyi «Antixrist» filmi ilə bağlıdır. Amansız intonasiyada film çəkən, ənənəvi dini dünyagörüşünə qarşı çıxan rejissoru əksəriyyət eyni zamanda qadınlara nifrətdə günahlandırır. Kann kinofestivalında soyuq qarşılanan «Antixrist» ən pis film kimi «Antimükafat»a layiq görülüb.
Sevda Əliəşrəfqızı
