Əminəm ki, oktyabrın 25-də Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrındakı premyeraya təşrif buyuranların əksəriyyəti həmin əsərin ilk quruluşu barədə göz, qulaq yaddaşına güvənərək yox, sadəcə, əsər barədə oxuduqlarından məlumatlı idilər. Söhbət Cahangir Cahangirovun “Xanəndənin taleyi” operasından gedir. 
   1978-ci ildə ilk dəfə səhnələşdirilən operanın baş qəhrəmanı varlandıqdan sonra səsinə, sənətinə xilaf çıxan xanəndə Seyid Mirbabayevin prototipi olan Mirseyiddir. Seyid Mirbabayev haqqında muğamsevərlər, Azərbaycan musiqi tarixinə bələd olanlar məlumatlı olduqlarından bu barədə təfərrüata varmayıb “Xanəndənin taleyi”ndən bəhs etmək niyyətindəyik. 
   Cahangir Cahangirovun əsərlərində milli musiqidən, muğamlardan bəhrələnmə ilə klassik Avropa simfonizminə bələdliyin sintezini duymaq üçün onun əvəzsiz «Füzuli» kantatasını, filmlərə bəstələdiyi musiqi parçalarını dinləmək kifayətdir. Lakin «Xanəndənin taleyi» öz janrının tələblərinə tam uyğun olaraq bəstəkarın simfonizminin zirvəsi sayılmağa layiqdir. Sadəcə olaraq, 1978-ci ildə ilk dəfə səhnələşdirilən opera (əsas partiyanın ilk ifaçısı - Xalq artisti Baba Mirzəyev) bir neçə mövsümdən sonra repertuardan yığışdırılmışdı. Əslində, Mirseyid partiyasını ifa etmək üçün həm xanəndə olmaq, muğamatı gözəl bilmək lazımdır, həm də simfonik orkestrin ifasına uyğun olaraq səsi nizamlamaq. Etiraf edək ki, fərqli oxuma məktəbləri ənənəsini bütöv tamaşa boyu bir partiyada uzlaşdırmaq hər xanəndənin bacardığı iş deyil. Üstəlik, əgər sırf muğam operalarında tələb olunan boğaz qaynatmaları, gəzişmə və improvizasiyalar orkestrin ifasından bir qədər yayınmaları ört-basdır edə bilirsə, «Xanəndənin taleyi»ndə belə bədii üsullar xaric səsləniş effekti verə bilər. Ola bilsin ki, bu üzdən çox xanəndələr Mirseyid partiyası üzərində işləməkdən yayınıblar. 
   Madam ki, söhbəti əsas partiyadan başlamışıq, deməliyik ki, gənc xanəndə, Əməkdar artist İlkin Əhmədov öz rolunun öhdəsindən ustalıqla gəldi. Onun istər muğam parçalarının qabardıldığı oxumalarında, simfonik orkestr üçün işlənmiş xalq mahnılarının ifasında, istərsə də ansambl oxumalarında, hətta musiqisiz mətnlərin deyilişində heç bir qulaq cırmaqlayan səsləniş yox idi. Şübhəsiz ki, quruluşçu rejissor (Əməkdar incəsənət xadimi Hafiz Quliyev) ilə birlikdə gərgin məşqlərin nəticəsidir ki, İlkin Əhmədovun yaxşı pul müqabilində varlı qızının ad gününü kasıb qonşunun toyundan üstün tutduğu, milyonçu qızı ilə evliliyin vəd etdiyi perspektivləri dərk etdiyi, eləcə də tamaşanın proloq və epiloqunda zavalı qoca cildinə girdiyi məqamlarda obrazı, musiqi dili ilə desək, eyni tonallıqda çatdırması səmimi və təbii qarşılanırdı. Eyni zamanda xanəndə rolun arxa planında olduğu səhnələri aktyorluq baxımından bir qədər cilalayarsa, bundan həm özü, həm də tamaşa udar. Məsələn, xaricdən qayıdıb kənddə camaat qarşısında çıxış edərkən sevgilisi Rənaya münasibətinin dəyişməsi, yaxud kazinoda zövcəsi Xanıma qarşı bir balaca soyuq davranışına azacıq istilik qatmağa ehtiyac var. Əməkdar artist Fərid Əliyev isə həm səhnə təcrübəsi, həm də Musiqili Teatrda keçdiyi aktyorluq məktəbi səbəbindən Rəşid bəyin ifasını təkcə mükəmməl bir tenor partiyası kimi deyil, yalnız gözəlliyinə görə deyil, həm də böyük sərvətin yeganə varisi olduğuna görə Əsədulla bəyin qızına aşiq olan qumarbaz bəyzadənin xislətini açaraq çatdırmağı bacardı. O, dramatik tenor imkanlarını, aktyorluq məharətini «Uduzdum!» ariyasında tam göstərə bildi. 
   O ki qaldı bu əsərin məhz tale məsələsinə yüklənməsinin «baisi» Xanıma, Əməkdar artist Afaq Abbasova şaqraq səsi, partiyanın ifasına hazır olması ilə seçildi. Yeri gəlmişkən, teatrımızın güclü sopranosu bu dəfə də öz ariyasının ifasında dirijora nəzər salmadı. Halbuki tamaşa ilk dəfə oynanılırdı və bütün vokalçıların həyəcanı başa düşülən idi. Əslində, Xanım Mirseyidi heç bir şərt qoymadan, elə olduğu kimi sevir, bəlkə də onun səsinə daha çox aşiqdir, amma onu sadə kənd qızı Rənanın əlindən almaqda təkcə gözəlliyinə, savadına yox, həm də sərvətinə güvənir. Bununla belə, onunla evlənən Mirseyidin xanəndə keçmişinə görə rişxəndlə qarşılanması Xanımın xətrinə dəyir. 
   Tamaşadakı digər obrazlar - Rəna (Əməkdar artist Fəridə Məmmədova), onun anası Gülsüm (Əməkdar artist Səbinə Vahabzadə), milyonçu Əsədulla (Taleh Yəhyayev), Aşur bəy (Tural Ağasıyev), Xanəndə (Xalq artisti Fidan Hacıyeva) səhnədə çox qısa müddət görünsələr də, aktyorlar tamaşaçının yadında qalacaq ifa və oyun göstərə bildilər. 
   Operadakı xor səhnələrinin, uvertüradakı vokalizin üstündən ötəri keçmək olmaz. Digər tərəfdən, bizim opera teatrının xoru Əməkdar incəsənət xadimi Sevil Hacıyevanın rəhbərliyi ilə bütün tamaşalarda mükəmməl unison ifa nümayiş etdirir, üstəlik, bu kollektivin hər bir üzvü həm də ən yaxşı kütləvi səhnə aktyoru adını daşımağa layiqdir. Məsələn, əgər «Xanəndənin taleyi»ndə hər vokalçı bir rolda səhnəyə çıxdısa, xor bir tamaşada üç zümrənin nümayəndələrini canlandırdı. Əvvəlcə kənd camaatı, sonra Əsədulla bəyin qonaqları və kazino əhli, bir də Parisdəki avropalılar. Təbii ki, çoxheyətli tamaşanın uğurunda onun bütün iştirakçılarının payı var.
   Tamaşanın musiqi rəhbəri Xalq artisti, teatrın baş dirijoru Cavanşir Cəfərovdur. Bildiyimiz qədər operanın musiqi mətninin yeni redaksiyasını da elə Cavanşir müəllim edib. Çalışqan orkestr, səhnədəki güclü səslər və Cahangirov musiqisi ilə ünsiyyət birləşəndə dirijorun əməyinin nəticəsi qulaq oxşayır. 
   Əlbəttə, «Xanəndənin taleyi» təkcə qulaq oxşayan yox, həm də gözoxşayan idi. Abşeron kəndinin mühitini, milyonçu evinin interyerini, Monmantrdakı dükanın iri pəncərələrindən görünən Paris mənzərəsi, kazinonun pul yağışına bürünən bər-bəzəyi, nəhayət, obrazların öz dövrünün dəb meyllərini əks etdirən geyimləri dövrün mənzərəsini yaratmağa imkan verirdi. Əməkdar mədəniyyət işçisi Tehran Babayevin tapdığı səhnə tərtibatı və geyim eskizləri tamaşanın ovqatını tamamlayırdı. 
   * * *
   Əslində, bu tamaşada hər şey tanışdır. Azmı istedad, saf sevgi böyük sərvətin, asan qazanılan sərvətin qurbanı olub? Lakin bir məqam var: ola bilsin ki, ötən əsrin yetmişinci illərində bu əsər üzərində işləyən əsas yaradıcı heyət libretto müəllifi və quruluşçu rejissoru Kərim Kərimov, bəstəkar Cahangir Cahangirov bu tamaşada məhz sovet quruluşundan üz döndərdiyinə, Azərbaycanı tərk etdiyinə görə Mirseyidin ömrünü belə acınacaqlı vəziyyətdə bitirməyə məhkum olduğunu vurğulamaq istəmişdilər. Amma bu gün biz bilirik ki, sovet rejimi ilə barışmadığına görə, sərvəti müsadirə olunduğuna, ya da sosial mənsubiyyətinə görə mühacirət edənlər xəyanətkar deyillər, onların heç yüz nəfərindən biri Sovet Azərbaycanının pisliyinə çalışmayıb, sadəcə, taleyin onların boyuna biçdikləri qürbətdə nisgilli ömür yaşayıblar. Bu üzdən də son valı ayaqlar altında sınan qoca Mirseyidin dilindən qopan vətəninə xəyanət edənin sonluğu barədə dediyi son cümlə bir qədər bayağı təsir bağışlayır. Çünki Mirseyid onu milyonçu taxtından salan rejimdən daha çox, Allah vergisi olan səsinə xəyanətinin, öz sadə sənət adamı keçmişinə arxa çevirməyinin qurbanıdır. 
   Əmin olmaq istəyirik ki, «Xanəndənin taleyi» operasının qayıdışı bizim teatrda Azərbaycan bəstəkarlarının səhnəyə həsrət qalan «Vətən», «Nizami», «Nərgiz», «Şahsənəm» kimi opera əsərlərinin də qayıdışının başlanğıcı olacaq. Axı, hər necə olsa, bu əsərlər də bizim irsimizdir. İrsi də yaşatmaq gərəkdir. 
   
   Gülcahan Mirməmməd