1939-cu ildə görkəmli bəstəkar, dirijor, Xalq artisti Əfrasiyab Bədəlbəyliyə dahi Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvinin 800 illiyi münasibətilə opera yazmaq tapşırılır. Bəstəkar əsəri ərsəyə gətirsə də, 1941-ci ildə başlayan Böyük Vətən müharibəsi “Nizami” operasının səhnə həllinə mane olur. Əsər müharibə bitəndən üç il sonra, 1948-ci il dekabrın 12-də Opera və Balet Teatrında təqdim edilir.

Operanınlibrettosunubəstəkar özü yazmışdı. Xalqartisti İsmayılHidayətzadəninquruluş verdiyitamaşadaNizamirolunuSSRİ XalqartistiBülbül, Əzranı XalqartistiFatmaMuxtarova, Rənanı ƏməkdarartistSonaMustafayeva, Hökmdarobrazını ƏməkdarartistAğababaBünyadzadə ifaetmişdi. Səhnə əsərininbədiitərtibatçısı F.Qusakidi.

Buil “Nizami” operasınınsəhnə həllinitapmasının 70 ilitamamolur. ƏfrasiyabBədəlbəylininbuəsərioperayaradıcılığındaideya-mövzu, obraz-janrdiapazonunungenişlənməsibaxımındanAzərbaycanmusiqimədəniyyətində əlamətdarhadisə idi. Müəllifilkdəfə dahiAzərbaycan şairinin ölməzobrazını operasəhnəsinə gətirmişdi.

Musiqişünas, Əməkdarincəsənətxadimi, akademikZemfiraSəfərova Ə.Bədəlbəylihaqqındakitabındaqeydedirki, bəstəkaroperanınlibrettosundatanınmış yazıçı MəmmədSəidOrdubadinin “Qılıncvə qələm” romanınınməzmununaəsaslanıb. Əsərdə mübarizə, iztirabxəyanətlə, məhəbbətnifrətlə, qətlvə sarayfitnə-fəsadı ilə bir-birinə qarışır. ƏsərinməzmununuXIIəsrdə Gəncədə baş verənhadisələrvə Nizamininhəyatı təşkiledir. Opera 5 pərdə və 6 şəkildənibarətdir.

Operanın çoxpərdəliolması, iştirakçılarınvə xorilə kütləvisəhnələrin çoxluğu, saraydatəmtəraqlı səhnələrbirqədərAvropanın “böyükopera” janrını xatırladanxüsusiyyətlərdir. Əsərdə şəhərintaleyiilə maraqlanan, Nizamivə mənəviyyatcaonayaxınadamlar özxeyrinigüdənlərə və hakimiyyəthərislərinə qarşı durmağacanatırlar. Şairnəcib, özxalqını, doğma şəhərinisevənbirinsankimitəqdimolunur.

Onudaqeydedəkki, Nizamipartiyasınınəngözəlifaçısı SSRİ XalqartistiBülbülolub. MusiqiMədəniyyətiDövlətMuzeyində “Nizami” operasınaaid üç fotosənədsaxlanılır. FotolardabizBülbülü Nizamiobrazında, AğababaBünyadzadəniisə hökmdarrolundagörürük. Digərfotolardaisə operayaaidkütləvisəhnələr özəksinitapıb.

Ə.Bədəlbəylioperadaxorsəhnələrinə geniş yerverib, buistiqamətinrolu önplana çəkilib. Budabəstəkarınxorsənətinininkişafınaayrıcadiqqətyetirdiyiningöstəricisidir. “Nizami” operasınınsəhnə ömrü çoxuzunolmasada, əsərinmusiqisiqeyri-adimelodizmiilə fərqlənir. GörkəmlisənətkarlarFatmaMuxtarova, Rəhilə Cabbarovabumusiqiləri çoxməharətlə ifaediblər. Hazırdaisə AkademikOperavə BaletTeatrınınsolisti, ƏməkdarartistRamilQasımovunifasındaoperadanNizamiariyası səslənməklə özhəyatını yaşayır.

“Nizami” operası Azərbaycanoperasənətinininkişafındairəliyə doğrudahabirpillə oldu. ƏsərmütəxəssislərtərəfindənAzərbaycandabuistiqamətintematik-janrdiapazonu, məzmunyeniliyibaxımındanmüsbətbirtəcrübə kimidəyərləndirilir.

Lalə AZƏRİ