Məhəmməd Tağı Sidqi - 160  

XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəlində Naxçıvanda ədəbi və maarifçi mühit inkişaf dövrünü yaşayırdı. Bu inkişafa töhfə verənlərdən biri də görkəmli pedaqoq, şair, nasir, publisist Məhəmməd Tağı Sidqi olmuşdur. Xalq müəllimi kimi şöhrət qazanan Sidqi həm də ədəbi-mədəni tədbirlərin və teatr tamaşalarının əsas təşkilatçılarından idi.

Məhəmməd Tağı Kərbəlayi Səfər oğlu Səfərov 1854-cü il martın 22-də Ordubad şəhərində anadan olub. Şah Hüseyn Soltan mədrəsəsində təhsil alıb. Bir müddət İranda yaşayır, 1885-ci ildə Ordubada qayıdır. Həyatını maarifçiliyə və bədii yaradıcılığa həsr edir. 1892-ci ildə Avropa mədəniyyətinə dərin rəğbət bəsləyən Hüseyn Sultan Kəngərlinski ilə birlikdə “Əxtər” adlı yeni üsullu məktəb açır. 1894-cü ildə isə Naxçıvan şəhərində dini elmlərlə yanaşı, dünyəvi elmlərin də tədris olunduğu “Məktəbi-tərbiyə”ni təsis edir. Azərbaycanın görkəmli şair, yazıçı və tədqiqatçıları Hüseyn Cavid, Əliqulu Qəmküsar, Əziz Şərif, Rza Təhmasib, Əli Səbri Qasımov və başqaları bu məktəbdə yetişmişlər. Təsadüfi deyil ki, görkəmli yazıçı-dramaturq Cəlil Məmmədquluzadə bu məktəbi “böyüklər üçün darül-ürfan”, yəni akademiya adlandırmışdır. M.T.Sidqinin hazırladığı “Əxlaq nümunələri”, “Qızlara hədiyyə”, “Müxtəsər coğrafiya risaləsi”, “Ərəb dilinin sərfi-nəhvi”, “Ədəbiyyat”, “Pedaqogika” kimi mükəmməl elmi-pedaqoji dəyərə malik dərsliklər maariflənməyə, yeni nəslin formalaşmasına mühüm təsir göstərmişdir. Onun təşəbbüsü ilə "Tərbiyə" məktəbində böyük rus şairi A.S.Puşkinin 100 illik yubileyi keçirilmiş (1899), bu münasibətlə Sidqi məruzə etmişdir.
Məktəbi “cəhalət dərdinin dərmanı, mərifət bağının xiyabanı” adlandıran Sidqinin “Mədəniyyət məsnəviləri” poetik mənzuməsi, “Heykəli-insana bir nəzər” ədəbi-fəlsəfi əsəri, “Kəblə Nəsir”, “İki tərbiyə üsulu”, “Ədəbli uşaq”, “Məktəbə gedən uşaq”, “Analar bəzəyi” və s. hekayələri, 300-dən çox şeiri maarifçi ədəbiyyatın dirçəlməsində xüsusi rol oynamışdır. Yazıçı-dramaturq Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev “Dağılan tifaq” faciəsində şairin “Ey əzizan, bir baxın dünyaya, ibrətxanədir” misrasından istifadə edib.
M.T.Sidqi 1894-1899-cu illərdə Naxçıvanda M.F.Axundzadənin komediyalarını səhnələşdirməsində iştirak edib, “Müsyö Jordan və dərviş Məstəli şah” əsərinin rejissoru olub. Hazırda Naxçıvan Dövlət Kukla Teatrı onun adını daşıyır.
Ordubadda fəaliyyət göstərən “Əncüməni-şüəra” ədəbi məclisinin fəallarından olan şair yaradıcılığında aşiqanə və ictimai motivli nümunələrə geniş yer verib. Əsərlərində elmə rəğbət, məktəbə çağırış motivli ideyalar diqqət çəkir:

Ciddü-cəhd eyləsin əhli-qeyrət,
Bəlkə, gəlsin ələ elmü-sənət.
Keçməmiş, keçməmiş vaxt fürsət,
Eyləyək, eyləyək dərsə diqqət.

Onun “Elmin şərafəti”, “Məktəbdə”, “Oğlan” kimi şeirləri bu çağırışları özündə yaşadan maraqlı bədii nümunələrdir.
Görkəmli maarifçi qızların da təhsilə cəlb olunması üçün məktəb təşkil etmiş, şeirlərində bu məsələyə diqqət ayırmışdır:

Hər qız ki elmə etsə rəğbət,
Axırda, yəqin, tapar səadət.
Yox elmdən özgə bir şərafət,
Elm ilədir iftixar, qızlar!
Sidqi uşaq və gənclərlə yanaşı, böyükləri də savad əldə etməyə səsləyib: “Ağıllı ata-ana övladını elmə və tərbiyətə rağib edəndir. Balasını bikar və əziz saxlayan adam övladının düşmənidir”.
“Heykəli-insana bir nəzər” məqaləsində müəllif milli düşüncənin formalaşmasının vacibliyini gündəmə gətirir. Qeyd edir ki, dünyada hər bir millətin milli hüquqları, milli hökuməti var. Bu mənada müsəlman xalqları da millət və vətən anlayışlarını dərk etməlidir. Maarif carçısının fikrincə, Qərb ölkələri mövcud nailiyyətləri dünyəvi elmləri öyrənməklə əldə ediblər. Müsəlman dünyası da bu uğurlara çatmaq üçün ilk növbədə, dünyəvi elmləri öyrənməlidir. Bunun üçün isə əlifba islahatları aparılmalı, yeni tipli dünyəvi məktəblər açılmalı və qəzetlər nəşr olunmalıdır.
Görkəmli şair-dramaturq Hüseyn Cavid 1910-cu ildə “Həqiqət” qəzetində dərc olunan “Naxçıvanlılara” adlı məqaləsində hörmətli müəlliminin xalqı qarşısındakı xidmətlərini belə dəyərləndirirdi: “Sidqi vətənpərvər idi, həmiyyətli idi, məslək sahibi idi, millətini sevərdi...”
Sidqi ölkəmizdə dərc olunan mətbuat orqanları ilə yanaşı, xaricdə işıq üzü görən “Həblülmətin” (Kəlküttə), “Əxtər” (İstanbul), “Tərcüman” (Baxçasaray) və s. kimi qəzetlərin də oxucusu olub, onlarla əməkdaşlıq edib. “Çıraq” adlı ana dilində qəzet nəşr etmək istəsə də, hökumət məmurları buna əngəl olublar. O, ömrünün sonlarında - 1903-cü ildə Tiflisdə Azərbaycan dilində “Şərqi-rus” qəzetinin nəşr olunmasını sevinclə qarşılayıb və bu nəşrdə bir neçə məqalə ilə çıxış edib. Qəzetin redaktoru Məhəmməd ağa Şahtaxtlının fəaliyyətini təqdir edərək yazırdı: “Ümid etmək olar ki, az müddətdən sonra “Şərqi-rus” qəzeti millətin gənclərinin qaranlıq ürəklərində nur saçacaq və bilik-mərifət çırağı cəhalət çölündən səadət-xoşbəxtlik sarayına aparacaqdır. Sizin adınız da tarixdə əbədi olaraq həkk olunacaqdır”.
Məhəmməd Tağı Sidqi 1903-cü il dekabrın 9-da, yaradıcılığının coşqun cağında, 49 yaşında vəfat edib.
Hüseyn Cavid bu böyük vətən sevdalısının itkisini belə ifadə edirdi:

Dünyadan köçüb getdi hörmətli böyük Sidqi!
Min təəssüf ki, bizdən belə şəxsiyyət getdi!

Savalan Fərəcov







Bu kateqoriyaya aid digər yazılar

News

E-qəzet (pdf)

Calendar


Be
Ça
Ç
Ca
C
Ş
B

Xüsusi buraxılışlar