Dünya kinosu
   
   Bu il iyulun 31-də italyan kinematoqrafiyasının ən görkəmli qadın ssenari müəllifi Suso Çeki Damiko 86 yaşında vəfat etdi. 110-dan çox filmin ssenari müəllifi olan Damiko müxtəlif vaxtlarda Vittorio de Sika, Viskonti, Antonioni, Mario Moniçelli kimi dahi rejissorlarla işləyib. Onun ssenari müəllifi olduğu «Velosiped oğruları» filmi dünya kinematoqrafiyasında bu günə kimi öz dərin izini qoyan italyan neorealizminin şah əsərlərindən sayılır. Damiko «Milanda möcüzə», «Rokko və onun qardaşları», «Leopard», «İnteryerdə ailə portreti» kimi məşhur filmlərin ssenarisini yazıb. Onun axırıncı işi «Tanrıların sonu» adlı televiziya filmi olub. 1994-cü ildə isə Damiko kinematoqrafiyadakı xidmətlərinə görə Venesiya kinofestivalının xüsusi «Qızıl Şir» mükafatına layiq görülüb. Almaniyanın «epd Film» jurnalı onun son müsahibələrindən birini dərc edib.
   
   - Sizin yaradıcılğınızın başlanğıcında neorealizm nümayəndələri öz filmlərini real hadisələr əsasında çəkməyə üstünlük verirdilər. Məsələn, «Sülh şəraitində yaşamaq» filminin ssenarisiylə bağlı ideya bir dostunuzun gerçək yaşantısı idi...
   - Müharibə dövründə biz hamımız eyni taleyi yaşamışıq. «Sülh şəraitində yaşamaq» real hadisələr əsasında çəkilən ilk film idi. Biz bu filmlərlə nəyi anlatmaq istədiyimizi yaxşı bilirdik, məqsəd bizə aydın idi. Ssenarini yazanda gündəlik həyatdan epizodlar seçirdik və həmin epizodları öz məqsədimizə uyğunlaşdırırdıq. Son nəticədə bundan neorealizm üslubu əmələ gəlirdi.
   - Müsahibələrinizdən birində Luçino Viskonti ilə əməkdaşlığınızın problemsiz olmadığını demişdiz.
   - Əslində Viskonti hələ məndən çox öyrənməliydi. O bizim birgə əməkdaşlığımızın başlanğıcında ssenarini güclə yazırdı. Həmçinin «Yer titrəyir» filmini tamamilə ssenarisiz işləmişdi. Buna baxmayaraq, o həmişə son sözün özünün deməsini istəyirdi. Biz «Rokko və onun qardaşları» filminin ssenarisini yazanda o yalnız ona görə ssenari prosesində iştirak etdi ki, bu, təkmilləşməyə ehtiyacı olan orijinal mövzu idi. Ümumiyyətlə ssenarini yazmaq normal poses deyil. «Rokko və onun qardaşları» ssenarisini isə intensiv işlədik. Biz hər beş qardaş üçün dolğun material topladıq. Ssenarini yazmaq üçün qeyri-adi istedad tələb olunmur, sadəcə çoxlu vaxt lazım olur.
   - Ədəbi əsərlər əsasında ssenari yazarkən filmin qanunauyğunluqlarını mütləq nəzərə almaq lazımdır? Bunun üçün hansı iş metodlarından istifadə edirdiz?
   - Bu bir çox faktorlardan asılıdır. Hər şeydən əvvəl bu ondan asılıdır ki, ssenari üçün seçdiyiniz roman xoşumuza gəlirmi? Həmçinin filmi istehsal edən şirkətin və publikanın gözləntiləri də böyük əhəmiyyət daşıyırdı. Məsələn, biz «Leopard» filminin ssenarisini yazanda istədik ki, Cüzeppe Tomazı Di Lampeduzanın romanının ruhunu mümkün qədər saxlayaq. Ən vacib məsələ romana müvafiq olan ritmi və üslubu tapmaqdır.
   - Siz karyeranızda dünya ədəbiyyatının çox əsərlərinə ssenari yazmısız. Sizin üçün işləyən zaman kitabın ruhunu saxlamaq vacibdirmi? Bununla bağlı nə düşünürsüz?
   - Mənim fikrimcə, əsərə hörmət etmək lazımdır. Luçino və mən Marsel Prustun «İtirilmiş zamanın axtarışında» romanı əsasında ssenari yazanda əsərdəki hadisələrin gedişatına xüsusi diqqət ayırmışdıq. Prust sadə və anlaşılan yazır və onun mətnini başqa bir şeyə çevirmək olmaz. Prust hər şeydən əvvəl hərəkətdən və obrazlardan yazır. Buna görə də biz romanda hadisələrin əzəmətli gedişatını onu bəzəmədən qoruduq. Biz ümid edirdik ki, filmin vasitəsilə insanlarda həmçinin kitabı oxumağa maraq yarada bildik.
   - Peşənizə sırf peşəkar münasibətiniz var. Düşünürsüz ki, ssenari müəllifliyi sadəcə rejissorun istəklərinə tabe olan bir peşədir.
   - Əlbəttə, yoxsa ssenarini yazanlar hər şey özü edə bilərdi. Rejissor olmaq elə də çətin deyil. Mən özüm heç zaman rejissor olmaq istəməmişəm. Çünki mənim buna uyğun xarakterim yoxdur. Ümumiyyətlə, film çox faktorlardan asılıdır. O, bu mənada müstəqil sənət deyil. Mən öz ssenarilərimi sənət nümunəsindən çox, sadəcə adi bir peşənin məhsulu sayıram.
   
   Sevda Əliəşrəfqızı