Onlar sözə məğlub olmağı şərəf sayırlar
  
   Dünyada söz və fikir qədər fərdi heç nə yoxdur. Bəlkə elə bu səbəbdəndir ki, söz sənəti olan ədəbiyyatla - poeziya və nəsrlə bağlı sonsuz fikirlər söyləmək, müxtəlif mülahizələr irəli sürmək mümkündür. Ancaq söz çox müqəddəsdir. Həmsöhbət olduğumuz gənc yazarlar da sözə büt kimi baxırlar, ədəbiyyata büt kimi yanaşırlar. Sözü insanın özündən də uca tutan, sizə ibadət edən üç gənc yazarın ədəbi düşüncələri ilə sizləri tanış edirik.
   İlk qonaqlarımız Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin təsis etdiyi Gənc Ədiblər Məktəbinin üzvləridir. Onlar Rəbiqə Nazimqızı - şairə, Rəsul Rza ədəbi mükafatını alıb, bir kitab müəllifidir, Qismət Rüstəmov - şeir və nəsr nümunələri və publisistik yazıları ilə mətbuatda çıxış edir, Zərdüşt - nasir, Xəzər Universitetində təhsil alır, hekayələri ədəbi jurnallarda çap edilib.
  
   Sabutay:- Siz ən yeni ədəbi nəslin nümayəndələrisiniz. Ümumiyyətlə, ədəbi nəsillərin əvəzlənməsi həmişə, dövrdən asılı olmayaraq bu və ya digər dərəcədə qısqanclıq yaradıb. Bu mənada sizlər, eyni mərhələdə ədəbiyyata gələn və imzaları qəbul edilməyə başlayan gənclər qısqanclıq hədəfində deyilsiniz ki? Sizin estetik idealınız qəbul edilirmi?
   Qismət: - Hələlik biz qayğını görürük. Bəzən kimlərsə nəsə danışır, amma bunlar əhəmiyyətli deyil. Bildiyimizə görə, bizdən əvvəlki nəsillər nəinki qısqanclıq, hətta şəxsi düşmənçilik səviyyəsində üz-üzə durublar. Biz isə müxtəlif estetikalı, qəbul edib-etməməyimizdən asılı olmayaraq, hər bir yazarla ədəbi söhbət də edir, diskussiya da aparırıq. Sabutay, sən özün də bunun şahidisən. Ayrılanda, hər kəs öz yazısının arxasınca gedir.
   Sabutay: - Deməli, sizlərin yaradıcılığına qısqanclıq yoxdu.
   Qismət: - Yəni gənc ədəbi nəsli tam qəbul etdiklərini deyə bilmərəm. Bəlkə də, nəzərdə tutduğumuz qısqanclıqla biz fundamental əsərlər ortaya qoyanda üzləşəcəyik. Hələ ki, bizim nəsil yazarlarının yaradıcılıq baxışında bir dağınıqlıq var, sistemli şəkildə ədəbi meydana çıxa bilmirik.
   Rəbiqə: - Mən qısqanclığa təbii hiss kimi baxıram. Amma bu müsbət yöndə, sağlam rəqabət doğuracaq həddə olmalıdır.
   Zərdüşt: Hər bir yaradıcı insan sənət baxımından müxtəlifliyin nümayəndəsidir, fərdi baxışları, fərdi üslubları var. Bir-birimizin üslubunda - təsirləri çıxmaq şərti ilə yaza bilmərik. Məhz buna görə qısqanclıq ifadəsini qəbul etmirəm.
   Sabutay: - Qismət əvvəlcə şeir, sonra hekayə, daha sonra publisistikası ilə ortaya çıxdı. Bu forma əvəzləmələri nədən doğur?
   Qismət: - Ümumiyyətlə, nə üçün yazdığını bilmirsən, bunu forma seçiminə də aid etmək olar. Məncə, bu, əsasən, təfəkkür inkişafı ilə bağlıdır. İnkişaf etdikcə, baxışların genişləndikcə şeirdən hekayə, imkanları geniş roman janrına keçmək tələbatı yaranır.
   Zərdüşt: Forma məqsədəçatma vasitəsidir. Hansı formada oxucuya nə isə deyə bilirsənsə, onu seçirsən, özünü ifadə etdiyin forma seçimindir.
   Rəbiqə - Ümumiyyətlə, yazar istənilən formada özünü sınaya bilər. Mən də nəsr yazmağa güclü meylimi hiss edirəm. Alınırsa, niyə də yazmayasan. Mən hələlik şeirə üstünlük verirəm.
   Sabutay: - Bəlkə, bu poetikanın daha çox gənclik ruhuna bağlılığından irəli gəlir?
   Qismət: - Tam olmasa da, belədir. Məşhurlaşmış şairlərin ilk yaradıcılıq dövrünə baxın. Sevgi, uğursuz məhəbbət mövzusu, sentimentallıq. Amma istisnalar var. Məsələn, Nazim Hikmət ömrünün sonuna qədər şeir yazıb, lakin deyə bilmərik ki, o, ömrünün sonuna qədər gənc olub. Bəlkə də, ona görə hər zaman şeir yazıb ki, uşaqlıq havası heç vaxt başından çıxmayıb.
   Sabutay: - Üzümü Zərdüştə tuturam, yazarkən əsərin finalını əvvəlcədən planlaşdırırsınız, yoxsa yazı prosesində çox şeylər dəyişir, gözlənilməz süjet xətti formalaşır.
   Zərdüşt: - Səmimi olaraq deyim ki, yox. Oturub yazıram, hətta elə olub ki, metroda telefonun yaddaşına mətn yazmışam. Amma aylarla işlədiyim hekayələrim də olur. Hekayənin hansı xətlə inkişaf edəcəyini, sonluğunun necə tamamlanacağını heç özüm də əvvəldən bilmirəm.
   Sabutay: - Nəsr yazmağı sinif əməyinə bənzərdirlər. Nasirlər hətta bu baxmdan şairləri xoşbəxt sayırlar. Sən necə, nəsr yazmağın illərlə sürən zəhmətindən qorxmursan ki...
   Zərdüşt: - Hekayələrimi ləzzət ala-ala, sevinclə yazıram. Çox vaxt bir hekayəyə nöqtə qoyanda ikinci hekayənin mövzusu yaranır. Bu proses məni yormur, əksinə, stimul və enerji verir.
   Qismət: - Borxes deyir ki, ədəbiyyat idarə olunan bir yuxudur, bu baxımdan ədəbiyyatı özünü aldadıb ləzzət almaq kimi də xarakterizə etmək olar.
   Sabutay: - Rəbiqə, fakt budur, bizdə şair bolluğudur, razılaşın ki, bu bolluqda tək sənin imzanı təsdiq etdirmək çətindir.
   Rəbiqə: - Yazarkən imzanın tanınıb-tanınmaması mənim üçün əsas deyil. İmzanın tanınması daha çox çevrəmdəki adamların zəhmətidir. Şeirlərimin yaxşı olub-olmadığını bilmirəm.
   Sabutay: - Bəs bir şair olaraq ədəbiyyatımızda hansı imzaları qəbul edirsən?
   Rəbiqə: - S.Babullaoğlunun, Zahir Əzəmətin, Rasim Qaracanın bir sıra şeirlərini, o cümlədən gənclərdən Feyziyyənin, İlham Çərkəzin, Qismətin, Əli Əlioğlunun və başqalarının yaradıcılığını bəyənirəm. Amma hər bir şairin ən azı bir yaxşı misrası olduğu fikrindəyəm. Adlarını çəkdiklərimlə sadəcə yaradıcılıq yaxınlığımız var.
   Sabutay: - Qismət, çox vaxt hər bir yazar öz çevrəsini təbliğ edir. Bu tendensiya var.
   Qismət: - Ad çəkməyə mən də öz dostlarımın adanı çəkərdim. Lakin bu şərtidir. Əsas odur ki, ortaya əsər qoyulsun. Əlbəttə, çox istərdim ki, həmin əsərləri məhz mənim gənc yazar dostlarım yazsınlar.
   Sabutay: - Zərdüşt, yaradıcılığa şeirlə başlamısan, sonra nəsrə keçibsən. Prosesə nəzər yetirdikdə ilk ağla gələn «yaxşı nasirlər uğursuz şairlərdir» məşhur kəlamı yada düşür. Digər tərəfdən, deyəsən, biz getdikcə şair xalq olmaqdan imtina etmək istəyirik.
   Zərdüşt: - Son dövrlər də, həqiqətən dediyin proses müşahidə olunur. Bəlkə burada daha böyük psixoloji amil var, izah edə bilmərəm. Çünki oxucu kütləsi də nəsrə üstünlük verməyə başlayıb. Oxucu romantikadan daha çox reallığı axtarır, poeziya onu təmin etmir. Nəsr daha çox reallıq üzərində yarandığı üçün, görünür, indiki oxucunu özünə poeziyadan daha artıq cəlb etməkdədir.
   Sabutay: - Sizdən əvvəlki ədəbi nəsil dünya ədəbiyyatından çox çətinliklə xəbər tuta bilirdilər. Qadağalar, sovet ideoloji - senzura aparatı buna imkan vermirdi. İndi bu məsələdə problem yoxdur, kitabxanalar, İnternet imkanları, xarici ölkələrə nəinki çıxış var, hətta o ölkələrdə çap da olunmaq mümkündür. Maraqlıdır, bir vaxtlar həsrət qaldığımız dünya ədəbiyyatı xəzinəsindən kimləri oxuyursunuz?
   Zərdüşt: - Əlimizə keçənləri oxuyuruq, izləyirik. Hətta bəyənmədiyimiz yazıçını da oxuyuruq, ən azı orada fərqli bir təfəkkürün məhsulu var. Steynbek, Plotonov... Siyahını uzatmaq mümkündür.
   Sabutay: - Bəs hansı yazıçının əsərinin müəllifi olmaq istərdin?
   Zərdüşt: - Mən o gücdə deyiləm, lakin Steynbekin «Adamlar və siçanlar» əsərinin müəllifi olmaq istərdim.
   Qismət: - Uzun bir siyahı alınar. Çox sevdiyim Orxan Pamukun, Elif Şafakkın, Əhməd Ümidin, Breqberqin, Çak Polonyak və başqalarının əsərləri dünya inciləridir. Sorokinin, Pelevinin postmodern nəsrini də izləyirəm. Amma sox vaxtlar daha çox fəlsəfə tarixini, psixologiyanı oxumağa daxili ehtiyac hiss edirəm. Ona görə ki, yaxşı əsər yazmaq üçün Çin, hind fəlsəfəsini yunan mifologiyasını bilmək lazımdır. Əsərin alt qatı elmlə doldurulmalıdır ki, mətn güclü olsun.
   Nyuton deyir ki, mən Nyuton olmağımla özümdən əvvəlki dahilərin çiyinləri üzərində dayanmağıma görə borcluyam. Özüm isə Orxan Pamukun əsərlərini yazmaq istərdim.
   Sabutay: - Rəbiqə xanım, burada əsasən dünyaca məşhur nasirlərin adları çəkildi. Bəs siz bu siyahıya hansı sevimli şairlərinizi artırardınız?
   Rəbiqə: - Bəzən deyirlər ki, şairin çox oxumasına ehtiyac yoxdur. Razılaşmıram, ən azı özündən əvvəlkilər nə yazıb, təkrarlamayım deyə mütaliə etməlisən. Əsasən rus poeziyasını izləyirəm. Pasternakın, Sveateyavanın, Axmatovanın şeirlərini sevirəm.
   Sabutay: - Bəs nobelçi Brodski?
   Rəbiqə: - Oxuyuram, amma bir şeiri istisna olmaqla onun poeziyasını sevmirəm. O dildə sintaksisi pozur.
   Sabutay: - Bu Brodski poeziyasının uğuru idi.
   Rəbiqə: - Ola bilsin, lakin o bütövlükdə mənim şairim deyil.
   Sabutay: - Zərdüşt, Qismət nəsrin alt qatı üçün gör nə qədər predmetlər sadaladı...
   Zərdüşt: - Hər kəsin öz təfəkkürü və üslubu var. Qismət əsərin alt qatının elmiliyini istəyir. Bu da onun üslubudur. Bəlkə, nə vaxtsa mən məhz belə əsərlər yazdım. Amma bu əsərin alt qatında elmi konsepsiyalara yox, insan fikirlərinin azad uça biləcəyi məkana üstünlük verirəm. Oxucunu da elmi ağırlıqla yükləmək artıqdır. O, əsərin alt qatına rahatlıqla daxil olmalıdır. İnsan hisslərinin ağacdan, dəmirdən və ya nədən yaranması isə mənim nəsrimə aid deyil.
   Qismət: - Təbii. Lakin bizim oxucu elə bil daha asanını seçmək istəyir. Paula Koelonu, Orxan Pamuku dünya oxuyur. Pamukun «Mənim adım qırmızı» əsərində orta əsr mədəniyyəti, siyasi hadisələri görün necə təqdim edilir, bu heç oxucunu yormur.
   İndi dünyanın o vaxtı deyil ki, yalnız öz şəxsi hisslərini yazasan. Bu cür yazacaqsansa, oxucu səni oxumayacaq. Oxucu informasiya almalıdır.
   Sabutay: - Bəlkə, elə bu çatışmazlıqların ucbatından bir oxucu qıtlığını yaşayırıq?
   Zərdüşt: - İndiki oxucu 10 il əvvəlki oxucudan fərqlidir, o, onsuzda İnternet, televiziya vasitəsi ilə sürətli və qısa informasiya alır. İndi Dostoyevskinin «Cinayət və cəza»sını ona oxuda bilməzsən. O, müasir texnologiya vasitəsi ilə bütün cinayətlər və cəzalardan fakt olaraq xəbərdardır. Məcbursan elə bir «Cinayət və cəza» yazasan ki, oxucu onu oxusun. Dostoyevski indi yaşasaydı, bu əsəri başqa cür yazardı.
   Qismət: - Dostoyevskidən söz düşmüşkən, fransız yazıçısı Andrea Morua deyir ki, Dostoyevskidən sonra bizə yalnız uydurmaq qalır. Onu oxumayan ciddi yazıçı ola bilməz.
   Zərdüşt: - Bu da Moruanın standartıdır.
   Rəbiqə: - Mən hesab etmirəm ki, hər bir oxucu məni oxumalıdır. Çünki ədəbiyyata qazanc mənbəyi kimi baxa bilmirəm. Amma xoşdu ki, səni oxusunlar.
   Qismət: - Postmodern nəzəriyyəçisi Rolan Bartın məşhur «Müəllifin ölümü» məqaləsi var. Yəni müəllif yox, mətn əsasdır. Deyəsən, bizdə müəllifləri öldürmək əvəzinə oxucuları öldürdülər.
   Rəbiqə: - Poeziyanı nəzərdə tuturam, amma müasir insan mütləq ciddi nəsri mütaliə etməlidir.
   Zərdüşt: - İndiki gənclik üçünsə, müəllifin kimliyi daha önəmlidir. Hansısa yolla tanınan müəllifi oxumağa can atırlar.
   Sabutay: - Yeri gəlmişkən, ədəbi tənqid üzünü sizə sarı çeviribmi?
   Qismət: - Hələlik ciddi baxmırlar. Bəlkə də, bu vəziyyət gələcəkdə dəyişəcək. Mənim qəbul etdiyim tənqidçi Əsəd Cahangirdir. Ədəbi prosesi güclü izləyir, intellektual səviyyəsi yüksəkdir. Bir çox tənqidçilərimiz heç də köhnə estetikada ilişib qalıblar. Bu estetika ilə nəinki bizim yazdıqlarımızı, heç XIX əsr ədəbiyyatını da tənqid obyektinə çevirmək mümkün deyil.
   Zərdüşt: - Azərbaycan ədəbiyyatında imzaları tanınan tənqidçilər bizim haqqımızda susurlar. Amma o qədər də tanınmayan ədəbiyyatçılar var ki, üzbəüz söhbətdə bizim mətnlərə tənqidi münasibətlərini səmimi surətdə bildirir, şəxsi mülahizələrini söyləyirlər. Peşəkar tənqid isə susur. Mənim üçün tənqid heç də haqqımda yazı yazılması, bu yazının qəzetdə çap olunması demək deyil.
   Rəbiqə: - Tənqidçi mətnin görünməyən, altşüurdakı mənasını göstərəcək gücdə olmalıdır.
   Sabutay: - Bir müddət bizdə vulqar şeir hökmranlığı yarandı. Vulqarizm isə bir ədəbi cərəyan olaraq dünya ədəbiyyatında qəbul edilib. Deyəsən, biz bunu da «dozadan» artıq şeirə gətirdik. Hətta bəzi gənc yazarlar bu yolla mətn yazıb məşhurlaşdılar.
   Rəbiqə: Vulqar şeir müəlliflərindən biri söylədi ki, biz bu yolla ədəbiyyatı maraqlı etdik. Lakin bu marağın ömrü uzun olmadı. Ona qalsa ən söyüşcül insanı ən yaxşı şair hesab etməliydik. Vulqar ifadəli şeirləri qəbul etmirəm.
   Qismət: Henri Miller, Bleqdeberq vulqarizmin nümayənləridir, lakin ədəbiyyatda onlar azlıqdadır.
   Zərdüşt: - Ciddi yazıçının əsərlərində də vulqar ifadələr olur. Lakin bütün əsərlərində vulqarizm varsa, bu başqa şeydir.
   Qismət: - Vulqarizm məqsəd yox, vasitə olmalıdır.
   Sabutay: - Gənc yazarın sabahkı oxucusu elə indiki gənclikdir. Bu baxımdan oxucunuz olacaq gənclik varmı?
   Zərdüşt: - Tam təmin etməsə də var. Sadəcə olaraq gənc oxucu ilə gənc yazarların fərqli düşüncəsi ortaya çıxır. Tutaq ki, mənim on hekayəm var, onların içində cəmi bir məhəbbət əsəri mövcuddur. Doqquz hekayə bir qırağa, hər kəs məhəbbət hekayəsini oxuyur və üstəlik rəy də bildirir. Onları mənim daha ciddi hekayəm maraqlandırmır.
   Rəbiqə: - Bəlkə, onların oxuduğu hekayən daha uğurludur?
   Zərdüşt: - Yox, orada məhz məhəbbətdən, kütləni maraqlandıran predmetdən söz açıldığı üçün oxunur.
   Sabutay: - Məhəbbət mövzusu ilə qazandığın oxucun sabah psixoloji əsərlərinin potensial oxucusuna çevrilə bilər. Amma konkretləşdirək, oxucu sayı, artımı hiss olunurmu?
   Zərdüşt: - Mənim kitabım çıxmayıb. Lakin bu və ya digər şəkildə oxucu artımı görünür. Məsələn biz gənc yazar Elxan Qaraqanın «A» kitabının satışından gördük ki, oxucu var, oxumağa əsər axtarılır.
   Qismət: - Biz oxucu qazanmaq üçün oxucu istəyən əsərləri də yazmağı bacarmalıyıq.
   Rəbiqə: - Bilirsiniz, sovet vaxtı kütləvi oxucu var idi. İndi kütləvi oxucu yox, peşəkar oxucu var. Ortabab oxucudansa, peşəkar oxucu təbəqəsinin olması məni daha çox qane edir.
   Qismət: - Dünyanın böyük yazıçıları ciddi əsərlərlə yanaşı, oxucuya hesablanmış əsərlər də yazıblar. Dostoyevskinin «Cinayət və cəzı»sındakı detektiv ünsürlər oxucunu onu oxumağa məcbur edir.
   Sabutay: - Siz həm də Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin təsis etdiyi Gənc Ədiblər Məktəbinin üzvüsünüz. Orada nə var, nə yox?
   Zərdüşt: - Gənc Ədiblər Məktəbi ayda bir dəfə toplaşır. İndi məktəbin gənc üzvləri təklif edirlər ki, bu ümumi toplantıdan əlavə ayda bir neçə dəfə də yığıncaqlar keçirilsin. Bu yığıncaqlarda gənclər sırf öz yaradıcılığını təhlil etmək imkanı qazansınlar.
   Qismət: - Bizə dəyərli ədəbiyyatçılarla, mətnin texnikasını bilən ədəbiyyatşünaslarla təmas lazımdır. Məsələn, Aydın Talıbzadə gənclərə miflərin texnologiyasından danışsa, bu daha çox xeyirli olar.
   Rəbiqə: - Gənc yazarların orta və ali məktəblərdə görüşünün keçirilməsi də ədəbiyyatın təbliği, oxucu formalaşdırılması baxımından faydalı olardı. İkincisi, daha yaxşı olardı ki, hər ay toplantımızın bülleteni çap edilsin. Əslində bu məktəb gəncliyin ədəbi mühitin yaranması baxımından uğurlu layihədir və onun işini genişləndirmək lazımdır.
   Qismət: - Yaxşı olar ki, məktəb üzvləri daha da aktivləşib ədəbi prosesə daxil olsunlar. Yalnız yazı yazmaqla iş bitmir. Çap edilən əsərlərə münasibətimizi ortaya qoymalı, mətbuat səhifələrində görünməli, diskussiyalara girməliyik.
   Sabutay: - Söhbətimiz sona yetməkdədir. Biz gənc yazarlar dost olaraq ədəbiyyat yolunda bir-birilərinə arzularını bilmək də maraqlı olardı.
   Rəbiqə: - Mənə elə gəlir ki, ədəbiyyatdan daha qiymətli insan özüdür. Yazar dostlarıma ədəbi tale versin, səsləri dünyanın böyük ədəbi meydanlarından eşidilsin. İstəyirəm ədəbi addımları böyüdükcə insanlıq prinsiplərinə sadiq olsunlar.
   Qismət: - Adamlar hərdən bütləri dağıtmaqdan danışırlar, mənsə sözü bütləşdirirəm. Məncə, nə qədər yazsan da, söz səndən böyük olacaq. Yaxşı şair və nasir sözə məğlub olanlardır. Arzu edirəm ki, siz sözə məğlub olasınız.
   Zərdüşt: - Mənim arzularımın yarısı burada söyləndi. Rəbiqə xanım deyir ki, ədəbiyyatdan böyük insandır. Amma mən insanı ədəbiyyatdan kiçik sayıram. Arzu edirəm ki, onların ədəbiyyatı özlərindən böyük olsun və ədəbiyyatın içində itib-batsınlar.
   Sabutay: - Sizə böyük Sözə xidmət yolunda uğurlar diləyirik.
  
   Söhbəti qələmə aldı:
   Sabutay