Maykl Bernardini: “Nizaminin yaradıcılığı bir xəzinədir və bu xəzinədən hər kəs bir şeylər əxz edə bilər”
   
   Azərbaycanın dahi şair və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvinin irsi dünyanın bir çox ölkələrində öyrənilir, əsərləri tərcümə edilir, tədqiq olunur. İtaliyada da Nizami irsinə böyük maraq var. Bu yaxınlarda ölkəmizdə qonaq olan italiyalı professor Maykl Bernardini də dahi şairin tədqiqatçılarındandır. O, İtaliyanın Neapol şəhərində Şərqşünaslıq mərkəzində çalışır, ədəbiyyat tarixini araşdırır. Alim İtaliyada Nizami irsinin araşdırılmasının tarixi, əsas istiqamətləri və bu sahədə tədqiqatlar barədə suallarımızı cavablandırdı.
   
   - Cənab Bernardini, Nizami irsi İtaliyanın elmi dairələrində təxminən nə vaxtdan tədqiqat mövzusu olub?
   - Bizdən əvvəlki nəsil şərqşünaslarımız dahi şairin bir sıra əsərlərindən çoxlu tərcümələr ediblər. 1960-cı ildə işıq üzü görən «Ədəbiyyat tarixi» kitabında tanınmış şərqşünas, professor Balzani şairin yaradıcılığından söz açıb. Qeyd edim ki, Nizaminin İtaliyada tanıdılmasında bu alimin böyük rolu var. 1966-cı ildə o, «Yeddi gözəl» poemasını italyan dilinə tərcümə etdi. Balzani doğru olaraq Nizamini böyük Azərbaycan şairi hesab edirdi. O, şairin yaradıcılığını psixoloji aspektdən təhlil edərkən onun əsərlərində qadın obrazlarına xüsusi yer ayırmışdı. Alim «Yeddi gözəl» əsərində Nizami dövrünün ab-havasına diqqəti cəlb edir, Nizaminin orta əsrlər ədəbiyyatında xüsusi yeri olduğunu vurğulayırdı.
   Bundan 20 il sonra digər professor Sakoni «İsgəndərnamə»ni, 1978-ci ildə isə xanım Covanna Klasso «Leyli və Məcnun» poemasını italyan dilinə çevirdi. Bütün bu işlərə italyanlar böyük maraq göstərirlər. Yəni biz Nizami poeziyasını yüksək qiymətləndiririk. Amma daha öncə Nizaminin bəzi motivləri bizim ədəbiyyata gəldi. Bu, çox önəmli məqamdır. Bildiyiniz kimi, İtalyanın böyük bəstəkarı Puççini «Turandot» operasını yazıb. Bu, Osmanlı imperiyasında «Turan qızı» adlı bir hekayətdir. Xatırlayırsınızsa, Nizaminin «Yeddi gözəl» əsərində bir «Turandoxt» adlı hekayə mövcuddur. Bu hekayətin qəhrəmanı olan xanım «Qırmızı köşk»də yaşayır. O, ailə qurmaq istəmir və ona elçi düşən bütün kişilərin boynunu vurdurur. Amma sonradan bir şahzadə peyda olur və onlar evlənirlər. Demək istəyirəm ki, italyan sənət əsərlərində Nizaminin poemalarından götürülmüş çoxlu qadın obrazları da mövcuddur.
   - Sizcə, İtaliyada Nizami yaradıcılığına belə böyük maraq haradan qaynaqlanır?
   - İtaliya kitabxanalarında dünyanın bir sıra ölkələrinə məxsus çoxlu əlyazmalar var. Onların arasında Nizaminin də 20-30 əlyazmasına rast gəlmək mümkündür. Bizim alimlərimiz bu əlyazmaları tərcümə etdi. Bundan başqa, tarixçilər də bu istiqamətdə çoxlu işlər gördülər. Ümumiyyətlə, ölkəmizdə Nizami yaradıcılığına maraq böyükdür.
   - Nizami Gəncəvi şair olmaqla yanaşı, həm də böyük fəlsəfi dünyagörüşünə malik olub. Bu, şairin əsərlərində də əksini tapıb. Bu baxımdan sizi Nizami yaradıcılığı daha çox hansı tərəfdən cəlb edir - fəlsəfi, yoxsa ədəbi?
   - Bildiyiniz kimi, Nizamidən sonra Orta Asiyada, Şərqdə, Hindistanda yaşayan bir çox şairlər «Xəmsə» yazdı. Həmin əsərlərdə də eyni hekayətlər, eyni fəlsəfi fikirlər mövcuddur. Mən bu mövzuda çox çalışdım. Çünki onlar mənim diqqətimi çox çəkirdi. Bunların sırasında xüsusilə «Yeddi gözəl» poemasını vurğulamaq istərdim. Nizaminin yaradıcılığı sanki bir xəzinədir və bu xəzinədən hər kəs bir şeylər ala bilər. Bir şərqşünas olaraq mənim üçün də Nizamidə cəlbedici daha çox məqamlar var.
   - Nizami Gəncəvini öyrənərkən özünüz üçün nəyi kəşf etdiniz?
   - Nizami psixoloji tərəfdən bizim üçün çox önəmlidir. Belə ki, hər kəs bu böyük şairin əsərlərində özü üçün prototip tapa bilər. Nizaminin əsərlərini araşdırarkən mənə bəlli oldu ki, o, yüksək dünyagörüşünə malik olub. Və əlbəttə ki, bu da çox önəmlidir. Nizami Avropada tanınır. Onu İngiltərədə, Almaniyada, Amerikada araşdırır və tərcümə edirlər. Şairi öyrənən hər bir alim bu qənaətə gələ bilər ki, Şekspir və Dante kimi Nizami də universal şairdir.
   - Nizami ilə bağlı gələcək araşdırmalarınızda hansı planlar mövcuddur?
   - Mən dahi şairin «Xosrov və Şirin» poemasını tərcümə etmək istərdim. Çünki bu günə qədər onu İtaliyada tərcümə etməyiblər.
   - Bir neçə ay öncə Romada Nizami Gəncəvinin heykəli ucaldıldı. Bu, italyanlar tərəfindən necə qarşılandı?
   - Romada bir park var. Bu parkda dünyanın ən böyük şəxsiyyətlərinin, şairlərinin heykəlləri qoyulur. Nizami kimi dahinin heykəli bizim üçün çox önəmlidir.
   - Bu artıq sizin Bakıya ikinci səfərinizdir. Bu dəfə Bakı və onun insanlarını necə gördünüz?
   - Birinci səfərimdə olduğu kimi, bu dəfə də Bakını çox bəyəndim. Şəhərin memarlıq quruluşu çox gözəldir. İnsanlarınızı da çox sevdim. Mehriban, səmimi və qonaqpərvərdirlər. 

   Mehparə